| D |
|
|
|
| D |
Latijns cijfer voor 500 |
| d |
afk. dit, zogenaamd, bijgenaamd, afgesproken |
| d |
afk. doopregister |
| d |
afk, de |
| d |
afk, denier, 1/12 sou, penning, duit, |
| d |
afk. dito, evenzo, eveneens |
| d. |
afk. demoiselle, dochter |
| d. |
afk. dominus, doctor |
| d. |
afk. denarius, betaalmiddel, romeinse zilvermunt |
| d.a. |
afk. dicti anni, de genoemde jaren |
| d.d. |
afk. de dato, op de dag (van maken) |
| d.g. |
afk. Dei gratia, door de gratie gods |
| d.o.m. |
afk. Deo optimo maximoque, aan de heerlijke opperste god |
| d.v. |
afk. deo volente, gods wil |
| da pacem domine |
de 17e zondag na drie-eenheid |
| da-erde |
potaarde, klei |
| daaerbi |
daarbij |
| daalder |
munt17e-20e eeuw, gelijk aan 31½ stuivers ook, gelijk aan 46 stuivers en 4 penningen ook, gelijk aan 30 stuivers ook, belasting |
| daaraan |
daarna, daaropvolgende |
| daaruyt |
waaruit |
| dac |
de dakstoel van een huis |
| dachclocke |
morgenklok, aanvang van de werkdag |
| dachcost |
dagloon |
| dachgelt |
strafgeld, betaald "ter penen" voor elke dag uitstel van betaling
ook, betaling voor een dag werken |
| dachhouder |
verdediger, advokaat |
| dachhure |
dagloon |
| dachloon |
dagloon |
| dachmael |
oppervlakte maat, 1 dachmael = 1/4 bunder ook, de oppervlakte die in een dag geploegd kon worden |
| dachmaet |
grootte van een stuk grond, dat in een dag gemaaid kon worden, in Drenthe ca 66 are |
| dachmoes |
ontbijt |
| dachrake |
morgenschemering, ochtend |
| dachspise |
proviand voor een dag |
| dachstonde |
een bepaald uur van de dag, vervaldag van een termijn |
| dachter |
dochter |
| dachuerder |
dagloner |
| dachvaerden |
oproepen voor de rechtszitting |
| dachwaerde |
dagwacht |
| dachwaker |
waker voor overdag |
| dachwerker |
zie dachwrocht |
| dachwrocht |
dagloner, daggelder |
| dackvast |
goed en waterdicht dak |
| dacmaker |
dakdekker |
| dadinge |
een aankondiging van op een bepaalde dag te houden gerechtelijke handeling |
| dadingen |
in rechte optreden, onderhandelingen voeren over een b.v. overeenkomst |
| dadingenman |
scheidsrechter |
| dadinxluden |
zie; arbitres, schrijvers, vastleggers van de minnelijke schikking |
| dadungsluden |
scheidsrechters, goede mannen |
| daeck |
zie dac |
| daer |
daar |
| daer aen |
waaraan |
| daerake |
dageraad |
| daeranevolgende |
daarna, daaropvolgende |
| daerbevoren |
daar voorafgaand |
| daerentenden |
aan het einde van een termijn |
| daerentusschen |
intussen |
| daermede |
daardoor, daarmee |
| daernaastkomende |
eerstkomende |
| daernaestcomende |
eerstkomende |
| daertoe |
bovendien, daarbij, daartoe |
| daerute |
daaruit |
| daervore |
daarvoor, van te voren |
| daerwaert |
daarheen |
| daes |
zotskap |
| daet |
rechtshandeling, vastlegging in een akte, handeling, daad |
| dagarbeider |
dagloner, per dag in te huren arbeider |
| dagbrief |
dagvaardiging, schriftelijk stuk van dagvaardiging |
| dagebrief |
zie dagbrief |
| dagedinc |
de dag waarop een gerechtelijke behandeling van een zaak plaats vind |
| dagegelt |
zie dachgelt |
| dagelijcheit |
dagvaardiging |
| dagelyx gerechte |
lage rechtbank, die de bloedban niet bezit |
| dagement |
dagvaardiging |
| dageslicht |
daglicht |
| dagge (ijzer) |
gebogen voegspijker, ook korte degen |
| daggelder |
dagloner, per dag in te huren arbeider |
| daghes |
dag, in de vorm van de volgende dag |
| daghuurder |
dagloner, per dag in te huren arbeider |
| daginge |
dagvaarding, oproeping |
| dagmaal, |
zie dagwand |
| dagmaat |
zie dagwand |
| dagmaet |
zie dachmat |
| dagmeet |
zie dachmat |
| daguerreotype |
lichtbeeld, dmv chemische inwerking op metaalplaat. veel oude beelden zijn volgens dit principe gemaakt |
| daguir |
dagloon |
| dagvaert |
dagreis, reis welke een dag lang duurt |
| dagverst |
uitstel van een bepaa |
| dagwand |
oppervlakte maat, 1 dagwand is de oppervlakte welke men kon ploegen in een dag, = 1/4bunder = 100 vierkante roeden |
| dagwenne |
dagtaak |
| dair omme |
daarom |
| dairup |
waarna, daarna |
| dake |
met stro of riet afgedekt dak |
| daken |
zie dake, ook, licht beneveld zijn, vast zijn aan, neerdalen |
| dalen |
afstammen |
| daler |
daalder, betaalmiddel |
| dalewaert |
naar beneden |
| dalinge |
laagte, vallei |
| dalle funèbre |
grafsteen, zerk |
| daller |
zie daler |
| dallinc |
vandaag, heden |
| damas |
damast |
| dambese |
jeneverbes |
| dame |
benaming voor een gehuwde vrouw van hogere rang, ook damhert |
| damman |
zie ambtman |
| dammasten |
gekleurd weefsel met figuren |
| dammona / dumun |
appingedam |
| dammsetzer |
stratenmaker |
| damnabel |
verdoemelijk |
| damnatie |
verdoeming, verdoemenis, veroordeling |
| damneeren |
doemen, verwijzen |
| damneren |
veroordelen |
| damneren |
doemen, verwijzen, veroordelen, verdoemen |
| damoseel |
jonkheer |
| damosele |
jonkvrouw |
| dampneeren |
veroordelen |
| damsater |
aan de dijk wonend |
| danatie |
zie donatio |
| dando in huiusmodi redempione |
gevend in geval van een dergelijke lossing |
| dangereus |
trots, verwaand |
| dangereux |
gevaarlijk |
| dangier |
gevaar |
| danne |
dennenboom |
| dant |
jong meisje, maar in de slechte betekenis als slordig etc. |
| dant |
heer, titel van geestelijke |
| dantler |
uitdrager, opkoper |
| dantse |
tapijt, kleet |
| dapifer |
drossaard |
| dardemande |
wol van slechte (derde) kwaliteit |
| dare |
geven |
| dare ad censum |
in cijns geven |
| dare ad pactum |
in pacht geven |
| darie |
veen, slechte grond |
| darincbarner |
veenbrander, werkman die “darinc” brand voor het zout |
| darincschop |
derrieschop, bats |
| darink |
met klei vermengde zouthoudend veen waaruit turf en zout werd gewonnen |
| darinc |
zie darink |
| darmgerde, |
buikriem van paard |
| darmschrobber |
arbeider die darmen schoon schrapt voor gebruik bij worsten vullen |
| darsch |
zie dersch |
| dartigh |
dertig, 30 |
| das |
heraldiekteken, roofdier in zwart met bles
ook, damhert, geven |
| dat recht leyt |
er wordt geen recht gesproken. |
| data generali absolutione (in articulo mortis impertiri solita |
na het geven van de algemene absolutie (die men gewoonlijk ontvangt in het stervensuur |
| date |
op een zeker tijdstip, ook dagtekening |
| datechismo onderwijsen. |
catechismus onderwijzen. |
| dateeren |
zie dateren |
| dateren |
dateren, de dag er bijschrijven, op een zeker tijdstip vaststellen |
| dato |
op de dag van uitgeven |
| datum |
gegeven, dag van uitgeven |
| daubenmacher |
kuiper |
| dauwen |
Dauw-water |
| daventria(e) |
(te) Deventer |
| davidjoristisch |
opvattingen volgens de Delftenaar en wederdoper david joris, (1501-1556) |
| davitzgulden |
betaalmiddel, 1 davitzgulden = 20 stuvers |
| dcc |
afk. de cette commune, in deze gemeente, dorp |
| dcd |
afk. de ce diocède, in dit bisdom |
| dcella |
afk. domicella, juffrouw, dochter van de heer, jonkvrouw |
| dch |
afk. de ce hameau, uit dit gehucht, buurtschap |
| dcp |
afk. de cette paroisse, tot deze parochie |
| dd. |
afk. op huw. akte, doopdatum |
| de |
van (bij namen), over |
| de (mea) licentia |
met (mijn) toestemming |
| de consensu meo |
met mijn toestemming |
| de consensu parentum |
met toestemming van de ouders |
| de consensu pastoris |
met toestemming van de pastoor |
| de consensu quorum interest |
met toestemming van de belanghebbenden |
| de dato |
van/op de dag |
| de expressa licenta |
met de uitdrukkelijke vergunning |
| de gratia speciali |
door een bijzondere gunst |
| de hodie |
vanaf de huidige dag |
| de jeune åge pour une humain |
minderjarige leeftijd , onbeiaert (vlaams) |
| de labore suo vivens |
die zijn brood verdient door zijn werk |
| de mandato |
bij opdracht |
| de more |
volgens de gewoonte |
| de nocte |
s nachts |
| de panibus |
3e zondag voor Pasen |
| de quota litis |
deel in geding te nemen |
| de ratio caveeren |
zeker stellen |
| de rato cavere |
zeker stellen |
| de sacro fonte susceperunt |
ze namen (het kind) op van de h. doopvont |
| de suis vivens |
die in zijn eigen onderhoud voorziet |
| de wijle |
omdat |
| deaurator |
vergulder |
| debarqeeren |
ontladen |
| debat |
strafschrift, beschrijving, schriftuur waarin iemand een rekening tegenspreekt, bestrijding, wederlegging |
| debateren |
tegenspreken, weerspreken, ook bewijsgrond betwisten, wraken van getuigen |
| debattant |
wederspreker, spreker |
| debatteren |
tegenspreken |
| debere |
moeten, verschuldigd zijn |
| debil |
zwak |
| debilitas |
gebrekkigheid |
| debilitate |
door gebrekkigheid |
| debilitate senectutis |
wegens seniliteit, door zwakheid, veroorzaakt door ouderdom |
| debiliteit |
zwakheid |
| debitant |
kleinhandelaar, winkelier voor loten verkoop |
| debiteur |
schuldenaar |
| debitis |
met, door verplichtingen |
| debitor |
crediteur |
| debitrice |
schuldenares |
| debitum |
moeten, verschuldigd zijn, schuld, verplichting |
| debitus |
verplicht, verschuldigd |
| debourseren |
voorschieten van geld |
| debui |
zie debere of debitum |
| debvoir |
moeite, toewijding (in oud Frans), ambtsplicht, dat men schuldig is |
| dec. |
afk. decanus, deken |
| decadentie |
neergang, ondergang, verloop van zaken |
| decanatus(us) |
dekenaat |
| decanus |
deken |
| décapitation |
onthoofding |
| décapiter |
onthoofden |
| décédé(e) |
overleden |
| décéder |
overlijden, sterven |
| decedere |
vertrekken, sterven |
| decem |
tien |
| december, |
zie decembris |
| decembre |
zie decembris |
| decembris |
december = 10e maand van het romeinse jaar, (dat begon op 1 maart), vaak aangeduid met een “ X “, zie ook ber |
| decempedator (juratus) |
(gezworen) landmeter |
| decenier |
hoofdman over 10 soldaten |
| decennis |
tienjarig |
| deceptie |
bedrog |
| decerneren |
onderscheiden, bestemmen, verlenen |
| décès |
het overlijden, sterfgeval |
| decessi |
zie decedere |
| decessum |
zie decedere |
| dechardeeren |
ontlasten |
| decibat(ut) |
zoals hij zei |
| decideren |
vellen, beslechten, vonnissen, een geschil uitpraten |
| deciffreur |
persoon voor het ontcijferen van geheimschrift |
| decifreren |
afschilderen, betekenen |
| decima |
tiende (was een kerkelijke belasting) |
| decima bladi |
belasting op het veldgewas (tiende) |
| decima feni |
belasting op het hooi (tiende) |
| decima gelimae |
belasting op het stro (tiende) |
| decima novales |
belasting op land waarop nog geen belasting is geheven (tiende) |
| decima torbonum |
belasting op het turf (tiende) |
| decima veteres |
oude tienden belasting op land dat al ontgonnen was |
| decimam antenmeridianam (circa) |
rond (omstreeks) tien uur ‘s morgens |
| decimator |
tiendenheffer |
| decimo |
op de 10e , tiende |
| decimonono |
negentiende |
| decimoquarto |
veertiende |
| decimotertio |
dertiende |
| decimus |
tiende |
| decipiëren |
bedriegen, uitstrijken |
| decisereeren |
afschilderen, betekenen |
| decisie |
einde van een geschil, vonnis, gewezen vonnis |
| decivator |
bedienaar, kapelaan, rector |
| decken, deken |
hoofd van een kapittel |
| deckstocken |
takken aan de buitenzijde van een gebundelde bos hout |
| decla |
afk. déclaration, verklaring, betuiging, aangifte, opgave, |
| declarans (declaravit) se scribere non posse |
verklaarde(n) niet te kunnen schrijven |
| declarare |
verklaren |
| declaratie |
verklaring, aanwijzing |
| declaratie debatteeren |
een rekening tegenspreken |
| declaratio nullitatis matrimonii |
nietigverklaring van het huwelijk |
| déclaration, |
aangifte, verklaring |
| declareeren |
zie declarare |
| declareren |
zie declarare |
| declinatie |
buiging, afwijking |
| declinatoire exceptie |
hulpmiddel om van de rechter af te gaan, afwijking, afwijzende verwering |
| decline(e)ren |
afwijken, afgaan, van de rechter daar men voor betrokken is afwijken, iemands aanzien verkleinen, van de hand wijzen
ook, weigeren |
| decnagel |
daknagel |
| decollare |
onthoofden |
| decollatio (johannes) |
onthoofding van johannis, 29 augustus |
| decollatus |
onthoofd |
| decreet |
besluit, overheidsbevel |
| decreet van apprehensie |
besluit van de rechter om iemand in hechtenis te nemen |
| decreetbrief |
schrijven waarin de besluiten zijn opgenomen |
| decrete |
zie decreet |
| decreteren |
besluiten, bevestigen |
| decretieren |
voorschrijven, bevelen |
| decretum |
beslissing |
| decsteen |
deksteen |
| dectegel |
dakpan |
| decuisius |
de overledene, de erflater |
| dede |
afk. dedite, afkoopsom, herroeping, intrekking |
| dedi |
ik heb gegeven, geven |
| dedicatie |
toe-eigening, opdracht, opoffering |
| dedicatio |
kerkwijding, kermis |
| dediceeren |
toe-eigenen, toewijzen |
| dediceren |
opdragen |
| dedit |
ik heb gegeven |
| deduceren |
beleden |
| deduceren |
verhalen, verklaren |
| deducieren |
afleiden |
| deductie |
verhaal, beleiding ?, bericht, afgeleide waarheid, uiteenzetting |
| deduut |
volop van iets hebben |
| deeg |
voordeel van hebben, mengsel van meel en water/melk |
| deel |
dorsvloer, plank, gedeelte van boerderij, een aantal in boekvorm gebonden bladeren of katernen |
| deelaghtigh |
(aan) deel genomen |
| deelban |
proces van boedelscheiding |
| deelboeck |
register waarin de verdeling van de erfenis werd opgetekend |
| deelbrieve |
boedellijst, van de goederen in een sterfhuis |
| deeldach |
dag waarop de verdeling van de erfenis plaats vind |
| deelder |
zie deeler |
| deeler |
erfgenaam |
| deelgelt |
beloning voor het regelen van de erfenis |
| deelhebber |
die aandelen bezit in een onderneming |
| deellike |
gedeeltelijk |
| deelloos |
uitgesloten als erfgenaam |
| deelman |
rechter of scheidsman in zaken over boedelscheidingen |
| deelnare |
medestander, deelgenoot |
| deelnemer |
erfgenaam |
| deelrolle |
staat (lijst) van de goederen in een sterfhuis |
| deelsam |
deelbaar, verdeelbaar |
| deelsamheit |
onderworpen aan de verdeling tussen de erfgenamen |
| deelvoochdij |
tijdelijk voogdijschap bij een sterfgeval tot de voogden zijn aangewezen |
| deen |
lompe kerel |
| deer |
leed, ongemak, hinder |
| deerlijc |
schadelijk, nadelig, bedroefd |
| deern |
jong meisje |
| deerre |
hij die schade aan iets toebrengt |
| deesse |
afwezig zijn, missen |
| defaljant |
die in gebreke blijft te komen |
| defaljeren |
missen, in gebreke blijven, bankroet spelen |
| defalkieren |
afkorten |
| defalqueeren |
zie defalqueren |
| defalqueren |
afslag strekken, wegnemen, afsnijden |
| defalt |
gebrek, verstek |
| default |
gebrek, als men in rechten ten bescheiden (ontbieden) dage niet en komt |
| defect |
gebrekkig. niet functionerend |
| defect, bij… |
bij ontbreken |
| defectu (o) virium |
in gebreke van krachten |
| defendeeren |
zie defenderen |
| defenderen |
beschermen, beschutten, verwerren (verwarren), bepleiten |
| défenseur |
advocaat, beschermer |
| defensie |
verdediging |
| defensijf |
weerbaar |
| defere, |
brengen |
| defereren |
aanbrengen, overgeven, opdragen, verklikken |
| deff |
afk. deffunt, overleden, gestorven, wijlen, zaliger
ook, afk. déffendeur, |
| deficiëren |
ontbreken, missen |
| definitijf-vonnisse |
eindvonnissen |
| definitiva (sententia) |
eindvonnis |
| definitivus |
definitief, eind -.... |
| deflorata |
ontmaagd, schoffering |
| defloratie |
schoffering, ontering, violatie, verkrachting |
| defloreren |
schofferen, schenden, onteren |
| deformeren |
lelijk maken |
| defraudatie |
verkorting |
| defrauderen |
bedriegen, verkorten |
| defroyeren |
kostvrij houden, voor iemand de kosten betalen |
| defunct(i)(us) |
overleden |
| defuncta |
overledene |
| defunctus |
overledenen |
| defunctus sum |
zie defungi |
| defungi |
overlijden |
| défunt |
overleden, gestorven, wijlen, zaliger |
| degenere(e)ren |
ontaarden, uit den aart slaan, de goede eigenschappen verliezen, zijn geslacht niet volgen |
| deglubitor |
vilder |
| degoute |
walging |
| degouteren |
walgen, onsmakelijk maken |
| degraderen |
afzetten, vernederen |
| deguiseren |
vermommen |
| dei |
van god |
| dei gratia |
door de gratie gods |
| deilre |
zie deeler |
| deimat |
zie deimt |
| deimpt |
zie deimt |
| deimt |
oppervlaktemaat, 1 deimt is de oppervlakte welke men kon maaien in een dag, gevonden diverse maten tot 400 vierkante roeden ook, gevonden 0,4-0,8 ha |
| dein |
damhert |
| deinde |
vervolgens, opvolgend, daarna |
| deken |
hooft van het kapittel, geestelijk ambt. ook, oudste lid van een gilde, hoogste in rang in een gilde ook hoofdman van een rederijkerskamer |
| dekenier |
overste over tien man |
| dekker |
lei -, riet -, pannendekker |
| del |
laagte |
| delabeeren |
zakken, dalen, afzwaaien |
| delaj |
uitstel |
| delatie |
overdracht |
| delatio juramenti |
deling van eed |
| delatum |
brengen |
| delatus van deferre |
gebracht |
| delectatie |
behagen, genoegdoening, verlustiging, vermaak |
| delecteren |
verlustigen, vermaken, behagen |
| delegatie |
afvaardiging, bevelen, overzetting, overdracht |
| delegeren |
bevelen, uitkiezen |
| deliberare |
overleggen, (van iets) |
| deliberatie |
beraadslaging, bezinning, opzet |
| deliberato |
met opzet |
| delibere(e)ren |
beraden, beraadslaging, bezinnen, overwegen, bedenken, overleg |
| deliberen |
krenken |
| delicaat |
lekker, teer, zacht |
| delicaet |
zie delicaat |
| delict |
misdaad |
| delictum |
zie delict |
| delinge |
uitkering van een erfdeel, aandeel in bv de uitrusting van een schip |
| deliniëren |
afpalen, afmeten, aftekenen |
| delinquant |
dader, misdoener, misdadig, ook bevloering, vloer |
| delinque(e)ren |
misdoen, verbeuren |
| deliratie |
raaskalen, onzin uitkramen |
| delire(e)ren |
revelen (onbeduidende praat uitslaan), raaskallen, zinneloos zijn, leuteren |
| delirium |
waanzinnigheid |
| delivre(e)ren |
bevrijden |
| delle |
laagte |
| delle |
dal, laagte |
| delling |
vallei, dal, kuil |
| deloge(e)ren |
verhuizen, verplaatsen |
| delphi |
Delft |
| delphium |
zie delphi |
| deluw |
doods, loodkleurig |
| delve |
gracht, sloot |
| delver |
grafdelver, graver bij grondwerken |
| delvinge |
Het graven van.... |
| deman |
afk. demandee, vraag verzoek, eis wens |
| demanderen |
bevelen, belasten |
| demen |
duister worden, avondschemering |
| demeurant à ....... |
geboren te ........, wonende te ........ |
| demi frère |
halfbroer, stiefbroer |
| demi soeur |
halfzus (ter), stiefzuster |
| demigr(e)eren |
verhuizen |
| demigratie |
zie demigr(e)eren |
| demigravit |
overleden, verhuisd |
| demissie |
vernedering, afzetting |
| demission de biens |
afstand van goederen aan de vermoedelijke erfgenamen mits zekere verplichtingen en voorwaarden |
| demiteeren |
afzenden, afzetten, afdanken |
| demitterent |
af zenden |
| demoliëren |
verdelgen, afbreken, afwerpen |
| demonstratie |
vertoog (verhandeling), aanwijzing, na noeming ?, betoog |
| demonstreren |
betonen, aanwijzen |
| demoveeren |
verplaatsen |
| dempen |
verstikken, worgen, ook ergens een eind aanmaken |
| demping |
ombrengen |
| den |
afk. denier, zilverling, 1/12 sou, penning, duit |
| den hoop |
bij elkaar |
| den penning XVI |
op elke 16 penningen één penning = 6,25% |
| den sonnenopganck |
het oosten, waar de zon opgaat. als plaatsbepaling gebruikt |
| denaris |
betaalmiddel, 12 denaris =1 schelling |
| denarius |
penning |
| denatus |
gestorven |
| denegatie |
ontzegging |
| denege(e)ren |
ontzeggen, afzeggen |
| dengler |
magere hein, man met de zeis |
| denier |
betaalmiddel 1 denier = 3 miten.
de dinier was de voorloper van de penning |
| dennen |
op een zolder opslaan, ook dennenhout |
| denominatie |
voorstelling, roeping |
| denomineren |
voorstellen, stellen, beroepen |
| denot(e)eren |
beduiden, betekenen |
| denumeratie |
aftelling |
| denumere(e)ren |
afrekenen, aftellen |
| denunciatie |
aanzegging |
| denunciatio(-ionis) |
(huwelijks)afkondiging |
| denuncieeren |
aanzeggen |
| denunciëren |
zie denuncieeren |
| deo juvente |
met Gods hulp |
| deo optimo maximo |
aan de heerlijkste opperste god (vaak op grafzerken vermeld) |
| deo optimo spiritum dedit |
gaf aan god de Allerhoogste zijn geest |
| depecheren |
afvaardigen |
| depeches |
afvaardigingen, berichten |
| dependeert |
afhangt |
| dependentie |
het gene ergens aan, of toe behoord, afhankelijkheid |
| dependeren |
aanhangen, ergens toebehoren, afhangen |
| depingeeren |
afschilderen |
| deplor(e)eren |
beschreien, bewenen |
| deploratie |
zie deploreren |
| depofanten |
getuigen |
| depofeeren |
zie depofanten |
| depofietie |
zie depofanten |
| depofito |
uitgezet op geld winst |
| depofitum |
bewaargeving, waarneming |
| depone(e)ren |
ter hand stellen, neerleggen, in bewaring geven; ook, getuigen in rechten, verklaren, |
| deponent |
hij die verklaart , getuigt, getuige |
| deporte(ee)ren |
afzetten |
| deportement |
afzetting |
| deposant |
hij die verklaart |
| deposanten |
getuigen |
| deposeren |
getuigen, in depot zetten, betuigen |
| deposifideeren |
iemand uit zijn goed zetten |
| depositie |
verklaring, getuigenverklaring, betuiging |
| depost |
naschrift, latere opmerking |
| depraveren |
kwaad maken, verergeren |
| deprehende(e)ren |
vatten, grijpen, gewaar worden |
| depresfie |
verdrukking |
| deprimeren |
neerslachtig maken |
| deputaat |
afgevaardigde |
| deputeren |
iemand officieel aanstellen, afzenden, afvaardigen |
| derdalve, derdalf |
twee en een half |
| derde gebod |
3e afroep in de kerk voorafgaand aan huwelijk, in kerkboek soms aangegeven met 3 streepjes ( iii ) |
| derdeel |
derde deel |
| derdehalfe |
anderhalf, een heel en een half, ook, gezien met verklaring twee en een half |
| derdelinc |
neef in de derde graad, achterachterneef, ook een benaming voor een weefsel |
| derdeman |
vennoot van een onderneming met 33% van de aandelen |
| derdendeel |
het derde gedeelte |
| derelicta |
weduwe |
| derf |
ongezuurd, opgerezen |
| derisie |
spot, gek |
| derivatie |
afkomstig, afleiding |
| derive(e)ren |
omlaag vloeien |
| dermgarde |
zie darmgarde |
| derogeren |
afbreuk doen, inbreuk maken, afwijken van de wet
ook, afbreken, te niet doen, ontrekken |
| dersch |
dorsvloer, dorsdeel |
| derschen |
Dorsen, ook, slaan, kloppen |
| derschere |
dorser |
| derscherie |
dorsvloer |
| derschvloer |
dorsvloer |
| dersten |
zie dersch |
| derten |
dartel, lichtzinnig |
| dertienavont |
de avond voor Driekoningen |
| dertiendach |
Drie-Koningen, de dertiende dag na Kerstmis |
| dertiendehalf |
Munt, 12,5 stuiver |
| des fiez a lúsage de france |
leenrecht van de streek rondom Parijs |
| desadvoyeren |
afstemmen, van geen waarde houden |
| desbandeeren |
ontslaan, loslaten |
| desc |
afk. descendance, nakomelingschap, nakomelingen, nageslacht |
| descendens |
nakomeling |
| descendenten |
afstammelingen, kinderen, kleinkinderen etc., nakomelingen |
| descendere |
overlijden |
| descenderen |
nederdalen |
| descendi |
ik stam af van |
| descensum |
overleden |
| describeren |
beschrijven, herbeschrijven |
| descriptio |
beschrijving |
| desere(e)ren |
verlaten |
| desert |
niet meer ontvankelijk |
| deservitor, -is |
bedienaar van de parochie, waarnemend pastoor, koster |
| desherence |
bij ontstentenis van wettige erfgenamen vervalt de erfenis aan de staat |
| desidere(e)ren |
vereiste, begeren |
| designatie |
beduiding, toewijzing |
| designeren |
betekenen, beduiden, aanwijzen |
| desisteren |
afstand doen, ophouden, aflaten, afhouden |
| desolaet |
mistroostig, verlaten, troosteloos, verwoest |
| desoleren |
bederven |
| desordre |
wanschik, wanstaltig |
| despensier |
schafmeester ( bestuurder) |
| desperaat |
zonder hoop, twijfelmoedig |
| desperatie |
wanhoop, twijfelmoedigheid |
| despereren |
wanhopen, twijfelen |
| despiciëren |
afzien, versmaden, verachten, afkeuren |
| despondieren |
zich verloven |
| dess |
afk. dessus, bovenkant, bovenste deel |
| dessein |
oogmerk, doel, plan, opzet, voornemen |
| desselven |
van deze (persoon) |
| desservant |
zie deservitor |
| dessin |
ontwerp, tekening |
| desspect |
wanstal, wanschik |
| destinatie |
schikking, bestelling, bestemming |
| destineren |
toeschieten, bestellen |
| destitueren |
verlaten |
| destituëren |
ontzetten, verlaten, verstellen, versteken |
| destitutus (sensibus) |
van zijn zinnen beroofd |
| destorbance |
oploop |
| destourneeren |
afwenden |
| destruëren |
verdelgen, vernielen, verwoesten |
| desunt |
zijn afwezig |
| deszendent |
nazaat, opvolger |
| deszent(-orium) |
nazaatvolgorde |
| deterioreren |
erger maken,, verslimmen, verergeren |
| deterioriatie |
verergering, bederf, verval |
| determineren |
afpalen, besluiten |
| deterreren |
vervaart maken, afschrikken, opsporen |
| detestabile |
walgelijk, lelijk |
| detestatie |
afschrik, verfoeiing, afwering |
| detesteren |
afweren, afgruwen, verafschuwen |
| detineren |
ophouden, vasthouden, gevangen houden |
| detorqueren |
verdraaien, anderszins voorstellen |
| detractie |
aftrekking, erfkorting
ook, achterklap |
| detractie trebellianicae |
erfkorting van het vierde gedeelte van een overhandigde erfenis |
| detrahe(e)ren |
zie detraheren |
| detriment |
schade |
| detriveleren |
bevrijden |
| dette ou créance |
inschuld, ereschuld |
| detuli |
brengen, ik heb gebracht |
| deu, dei |
gods |
| deurcleet |
gordijn als afscheiding |
| deurgepasseer |
voorbijgekomen ( zonder te stoppen) |
| deurwachter |
portier |
| deus in adjutorium |
11e zondag na drievuldigheid |
| deus in loco sancto |
10e zondag na drievuldigheid |
| deuske |
gewicht, 1deuske = 2aas = 0,096gr. |
| deuskijn |
gewicht gelijk aan 2 aas |
| deuvik |
sluitpin van een vat |
| devaliseeren |
afstropen, te niet maken |
| devastatie |
verwoesting |
| devent |
afk. Deventer |
| devies |
wapenspreuk |
| devise |
heraldiekteken, hoofdbalk, |
| devoir |
plicht, uiterste best, vlijt, naarstigheid |
| devoir gedaan |
de taak op zich genomen |
| devoleren |
toevallen |
| devolutie |
afgang, vermindering, verloop |
| devolve(e)ren |
afkomen, afwentelen, afrollen |
| devoot |
aandachtig |
| devotie |
aandachtigheid |
| devotus |
toegewijd, vroom |
| devoueren |
prijsgeven |
| dewiele |
terwijl |
| dexel |
deksel |
| dexteriteit |
behendigheid |
| deyer |
deserteur |
| dezelve |
dit, deze, die, zulks |
| dhtaon |
afk. =habitatio, (be)wonen |
| diablerie |
tovenarij |
| diablesse |
feeks |
| diabolique |
satanisch |
| diaconus noster |
onze diaken |
| diak |
afk. diaken |
| dianam (circa) |
rond tien uur >s morgens |
| diarrhea |
diarree |
| dib idie |
tweedracht |
| dib imulatie |
ontveinsing (als niet bestaande doen voorkomen) |
| dib imuleren |
ontveinzen, verbloemen |
| dib ipatie |
verstrooiing |
| dib iperen |
verstrooien |
| dicere, dictum |
zeggen |
| dichter |
kleinzoon, kleinkind, afstammeling |
| dicit |
hij zegt |
| dicit domininus ego cogto |
23e zondag na Drievuldigheid |
| dicitur |
wordt gezegd, wordt genoemd |
| dicke |
dikwijls, vaak |
| dicketons |
betaalmiddel waarde = ? |
| dicre |
iemand die dijken aanlegt |
| dict. |
afk. dicto, dictus, in het gezegde |
| dictae hereditates |
genoemde erfgoederen |
| dicti anni |
de genoemde jaren |
| dicto |
in het gezegde |
| dicto logo |
op de gezegde plaats |
| dictum |
spreuk, zeggewoort (mondelinge verklaring); ook, het kort inhoud van een vonnis, gewijsde uitspraak van rechtbank, |
| dictum (est) |
(er is) gezegd |
| dictus |
gezegd, voornoemd die op de dag, genoemd, geheten |
| dicunt |
zij zeggen |
| didymi |
tweelingen |
| die |
op de dag |
| die bibel int corte |
een bundeling van oud testamentische boeken |
| die precedente |
op de voorafgaande dag |
| die subsequente |
de volgende dag |
| die(s), diei, diebus |
dag |
| diebus |
op de dagen |
| diede |
verklaring |
| diedenisse |
verklaring |
| diefclocke |
avondklok |
| diefleyer |
helper van de schout |
| dieflijc |
gestolen goed |
| dieflike |
op slinkse wijze |
| diefput |
onderaardse gevangenis |
| diefrecht |
recht op dieven van toepassing |
| dieftalich |
gestolen |
| diefzak |
broekzak, zak in een broek op de dij |
| diem suum clausit |
sloot zijn levensdag af |
| diendwale |
servet |
| dienink |
pensionaris, raadgevend advocaat voor de stedelijke regeringen |
| dienlinc |
zie dienink |
| dienstdierne |
dienstmaagd |
| dienstgoed |
leengoed |
| dienstrocke |
ambtsgewaad |
| dierenepos |
lang gedicht, zich afspelen in het dierenrijk |
| dierenlubber |
castreerder van dieren |
| dierlike |
plechtig |
| diertein |
grove stof half garen half wol |
| dierum |
dagen, van de dagen |
| dies |
dag |
| dies feriatus |
feest- marktdag |
| dies illa |
deze dag |
| dies jovis |
donderdag |
| dies lunae |
maandag |
| dies martis |
dinsdag |
| dies mensis paschae |
4e zondag na Pasen |
| dies mercurii |
woensdag |
| dies natalis |
geboortedag, kerstdag |
| dies post albas |
1e zondag na Pasen |
| dies saturni |
zaterdag |
| dies solis |
zondag |
| dies veneris |
vrijdag |
| dies veneris parasceves |
goede vrijdag |
| dieswegen |
daarom |
| dieszak |
binnenzak, zak in rok aan de binnenzijde |
| diete |
honorarium voor schepen, baljuw etc. |
| diëte |
leefmaat |
| diets |
verzamelnaam voor alle dialecten (het diet = het volk), ook, gezien als Nederlands |
| diffamatie |
zie diffameren |
| diffameren |
schande nazeggen, faam faamroof, eerroof, laster oven, achterklappen, belasteren, roddelen, kwaadspreken, |
| different |
geschil, onenigheid |
| differeren |
verschillen, uitstel, uitstellen |
| difficijl |
zwaar, moeilijk |
| difficulteit |
zwarigheid, verschil |
| difficulteren |
zwarigheid maken, moeilijkheid, zwaar |
| diffidentie |
wantrouwen, ongeloof, ongelovigheid |
| diffideren |
wantrouwen, samenstellen |
| diffrey |
vergoeding van kosten |
| digamus |
voor de tweede maal gehuwd |
| digereren |
verdouwen (wegkwijnen), verteren, |
| digesta |
vergaarde en het samen gestelde, uit getrokken of uitgelezen zaken |
| digestie |
vertering |
| dignitarius |
hoogwaardigheidsbekleder |
| digniteit |
aanzienlijkheid, staat, waardigheid |
| dignus |
waardig |
| digressie |
uitlopen |
| diis manibus sacrum |
gewijd aan de zielen van de afgestorvenen |
| dijamanten |
puisten |
| dijcken |
dijken |
| dijkdelver |
dijkwerker |
| dijkgraaf |
hoofd van een waterschap |
| dijkheer |
lid van het dijkbestuur |
| dijkman |
dijkwerker |
| dijkolderman |
dijkheemraad |
| dijkrechter |
rechter in dijkzaken recht spreekt |
| dijkschepen |
de dijkheemraad |
| dijkschepper |
dijkgraaf |
| dijkschrijver |
secretaris van het waterschap |
| dijkscouwer |
dijkraadslid belast met periodiek schouwen van de dijken |
| dijnentsland |
leenland |
| dijstel |
peen |
| dil |
meisje |
| dilapideert |
verwaarloost |
| dilapideren |
(te loor doen gaan), door de billen lappen ? |
| dilatie |
uitstel, sleping |
| dilatoire exceptie |
hulpmiddel om de zak uit te stellen |
| dilator (exeptie) |
vertragende verwering |
| dilatus |
uitgesteld |
| dilay |
uitstel |
| dilayeren |
uitstellen, vertrekken, slepende houden |
| diligence |
postkoets |
| diligent |
naarstig |
| diligentie |
ijver, inspanning aandacht |
| diligeren |
lieven, liefhebben |
| dilirium |
zie delirium |
| dille |
zie dil |
| dimerie |
gebied waar de tienden belasting geheven werd |
| dimidio |
zie dimidium |
| dimidium |
helft |
| dimidius, |
half, |
| dimine |
mijnheer, heer |
| diminuëren |
verminderen, verkleinen |
| diminutie |
vermindering |
| dimissio |
uitzending van de apostelen, (15 juli) |
| dimissoriales dedi ad contrahendum matrimonium |
ik gaf verlofbrieven voor het voltrekken van het huwelijk |
| dimissoriales litterae |
geloofsbrieven |
| dimissus |
gezonden (wanneer de bruidegom door zijn pastoor naar de parochie van de bruid gezonden wordt om daar te trouwen) |
| dimitteren |
vrijlaten, vrijstellen, ontslaan |
| dimittieren |
ontslaan, ontslaan van een verplichting, een bruidspaar overschrijven, dat niet in de eigen parochie wil trouwen, het krijgt dan geloofsbrieven (dimissoriales litterae) van hun pastoor mee waarin deze zijn instemming voor het sluiten , door een andere pastoor geeft voor het voorgenomen huwelijk |
| dimoveren |
verdrijven, afwenden |
| dimsterheyd |
schemering |
| dinc |
rechtszaak, rechtspraak |
| dincbanc |
rechtbank |
| dincdach |
gerechtsdag, dag voor het pleiten bij het gerecht |
| dincgelt |
geld ter bestrijding van de gerechtskosten, griffiekosten |
| dincgrave |
voorzitter van de rechtbank |
| dinchuus |
rechtbank, vaak ook het raadhuis |
| dincmeester |
beambte die de dinctale int. Dinctale is een bedrag dat moet worden opgebracht worden voor afkoop van plundering en brandschatting |
| dincplichtich |
verplicht om te verschijnen bij een rechtszaak |
| dincstoringe |
verstoring van de orde op een zittingsdag |
| dinctale |
de te gebruiken taal en uitdrukkingen bij de zitting ook in de processtukken |
| dinctrone |
rechterstoel |
| dincvluchtich |
zich onttrekken aan de gerechtelijke behandeling van zijn zaak |
| dincwerf |
rechtszitting, berechting |
| dingboeken |
boeken waarin opgetekend de processtukken, vaak niet meer dan alleen de namen van de partijen |
| dingelsdag |
dag voor de rechtspraak bestemd |
| dingen |
rechtspreken |
| dingepant |
onderpand voor de gerechtskosten |
| dinger |
rechter, ook, pleiter |
| dinghuis |
raadhuis waar in de dingbank of vierschaar was opgesteld |
| dinging |
terechtzitting |
| dinginge |
zie dinging |
| dingmannen |
getuigen |
| dingmeester |
beambte die de dinctale int. Dinctale is een bedrag dat moet worden opgebracht worden voor afkoop van plundering en brandschatting |
| dingplicht der eigenerfden |
de plicht om het rechterambt te vervullen |
| dingtael |
terzake en duidelijke taal |
| dingwaarder |
voorzitter van een “hoge” dingbank |
| dinxdach |
zie dinxeldage |
| dinxeldage |
dinsdag |
| diocèse |
bisdom |
| diocesis |
zie diocèse |
| diocesis leodiensis |
van het bisdom luik |
| diocesis ruremondensis |
van het bisdom Roermond |
| diploma’s |
wapenbrieven |
| directe |
regelrecht, gelijk |
| dirftalich |
gestolen |
| dirimant |
ongeldig makende huwelijksbeletsels zijn deze die de nietigheid van een huwelijk meebrengen de kerk heeft alle graden van verwantschap als ongeldig makend huwelijksbeletsel verklaard |
| dirimentibus |
vernietigende beletsels |
| dirimentibus (impedimentibus) |
( door, met) vernietigende beletsels |
| dirimeren |
scheiden, afscheiden, ontdoen |
| disavantagie |
nadeel |
| discedere |
weggaan, zich verwijderen |
| discendenten |
rechthebbende nakomelingen? |
| disceptatie |
krakeel, redekaveling ?, redetwist over een in onderzoek zijnde vraag |
| disceptator |
scheidsrechter |
| discepteren |
krakelen, kijven |
| discerneren |
onderscheiden, onderkennen |
| discessit |
hij ging weg (= overleed) |
| discessus |
dood (gegaan) |
| disch |
armenbestuur |
| dischlaken |
tafellaken |
| dischmeester |
armmeester, armenbestuurder |
| discipline |
(kerkelijke) tucht |
| discipulus |
scholier, leerling |
| discoort |
gebrek aan overeenstemming |
| discord |
onenigheid, tweedracht |
| discordantie |
twiststemming, verschil |
| discorderen |
verschillen, twisten, tweedrachtig zijn |
| discourageren |
moed benemen |
| discours |
redevoering, praatje |
| discrepantie |
verschil |
| discreperen |
verschillen |
| discretie |
ter bepaling van, bijv. het gerecht |
| discretus |
verstandig |
| discureren |
redeneren, redevoeren |
| discussem |
zie discussi |
| discussi |
betwisten |
| discutire |
zie discussi |
| diserte |
bespraakt |
| disgratie |
ongunst (barsheid), ongenade |
| disignare |
aanwijzen |
| disimilis |
ongelijk |
| disjunctie |
scheiding, verdeling |
| disjungeren |
van een scheiden |
| disknaap |
dienknaap |
| disolveren |
scheiden, ontbinden |
| disordre |
verwarring, wanorde |
| dispariteit |
ongelijkheid, onparigheid ?, tegenstrijdigheid |
| dispensare |
dispensatie verlenen |
| dispensatie |
uitdeling, vrijstelling |
| dispensatio |
dispensatie, ontheffing |
| dispensatio affnitatis |
vrijstellen voor aanverwantschap |
| dispensatio consanguinitatis |
vrijstelling voor bloedverwantschap |
| dispensatio in bannis |
dispensatie in de (3) huwelijksafroepen |
| dispensatio in uno banno |
dispensatie in één roep |
| dispensator |
rentmeester |
| dispensavi |
ik heb vrijstelling verleend |
| dispensavit, dispensavita |
heeft dispensatie verleend |
| dispenseren |
kwijtschelden, vrijstellen, uitdelen, vergeven, toestemmen |
| dispensier |
uitdeler, schafmeester, hij die afweegt |
| displiceren |
mishagen |
| disponeeren |
zie disponeerende |
| disponeerende, |
beschikkende over |
| disponeren |
schikken, beschikken |
| dispoost van lichaam |
niet gezond van lichaam |
| dispositie |
een ordentelijk bestelling, of beschikking |
| dispositie, dispositum |
beschikking, wilsbeschikking in testament |
| dispositijf |
kort inhoud en besluit. ook,, de conclusie van een proces dat beschreven moet worden |
| disputatie |
redekaveling |
| disputeren |
redekavelen, twistpunten |
| dissel |
kromme bijl, houweel |
| dissenteria |
dysenterie |
| dissentie |
tweedracht, onenigheid, verschil van mening |
| dissentieren |
oneens zijn |
| dissertatie |
redenering |
| dissimuleren |
veinzen |
| dissoluit |
zie dissolutie |
| dissolutelike |
losbandig |
| dissolutie |
ongebondenheid, losheid |
| dissoluut |
ontbonden |
| dissolveren |
ontbinden, los maken, ontknopen |
| dissoneren |
kwaad spreken |
| dissuaderen |
ontraden, afraden |
| distentie |
uitspansel, uitbreiding |
| distinctelijk |
letterlijk |
| distinctio |
onderscheid |
| distinguëren |
onderscheiden |
| distractie |
aftrekking, uitdeling |
| distraheren |
aftrekken, uitdelen, verkopen |
| distributiva |
begevende |
| ditionis caesariae |
onder keizerlijk gezag, dito in een rijksland |
| dito |
op de zelfde dag |
| diurnus |
een dag durend |
| diuturna infirmitate |
na een langdurige ziekte |
| diuturna languore |
na een langdurige ziekte |
| divers |
ongelijk, verscheiden |
| diversimode |
het zelfde |
| diverteren |
afwenden, ontwenden, aftrekken, afleiden. item, zg ergens onthouden |
| divideren |
verdelen, scheiden |
| divinatoire |
wichelroede |
| divineren |
raden |
| divisie |
deling, scheiding |
| divortatus |
gescheiden |
| divortie |
echtscheiding |
| divortie, divortium |
echtscheiding |
| divulgeren |
gemeen maken, ruchtbaar maken, verspreiden |
| dix |
afk. dixème, tiende, tien |
| dix huit |
achttien, achttiende |
| dix huitième |
zie dix huit |
| dix neuf |
negentien, negentiende |
| dix neuvième |
zie dix neuf |
| dix sept |
zeventien, zeventiende |
| dix septième |
zie dix sept |
| dixi |
hij/zij heeft gezegd, zeggen, ik zei |
| dixième |
zie dix |
| dixirunt |
zie dixi |
| dixit |
zie dixi |
| dlla. |
afk. domicella, juffrouw, jonkvrouw |
| dmt |
afk. demeurant, overigens, afgezien daarvan, trouwens, |
| dmt |
afk. dernièrement, onlangs, laatst, kortelings |
| dna. |
afk. domina, vrouwe des huize |
| dnus. |
afk. dominus, heer des huize |
| dobbe |
kuil of een in het veen gegraven water |
| dobbel |
gouden en zilveren munten |
| dobbeleel |
dwarsbalk die de steekbalken draagt, schoorbalk |
| dobbelet |
kledingstuk met omslagen, een gevoerd kledingstuk |
| dobbeloen |
gouden munt |
| dobbelsaelde schoun |
dubbel gezoolde schoen |
| dobbelsindael |
neteldoek |
| doblier |
schaal, schotel |
| doceren |
betogen, uitdragen, les geven |
| dochterkint |
kind van een dochter |
| docieren |
onderwijzen |
| dockenspel |
poppenkast |
| dockepop |
pop, ook klos, blok |
| docsael |
galerij meestal voor het orgel bestemd voor het zangkoor |
| doctissimus |
zie doctus |
| doctus |
geleerde, zeer geleerd |
| documents d'archives |
archiefstukken |
| dode hand |
geestelijke liefdadige instelling |
| dodebare |
lijkbaar |
| dodehuus |
sterfhuis |
| dodemaker |
doodgraver |
| dodenbeziener |
lijkschouwer |
| dodendrager |
begrafenisdienaar die de lijkbaar draagt |
| dodenisse |
zelfmoord |
| dodenroeper (ambt) |
aanspreker van een overlijden |
| dodensanc |
lijkzang, liederen bij een begrafenis |
| dodensarc |
stenen doodskist |
| dodenvat |
lijkkist, doodskist |
| dodenvat |
doodkist |
| dodenvoerder |
begrafenisondernemer |
| dodenvuur |
brandstapel |
| doderbussteen |
loden of stenen kogel voor de donderbus |
| dodewonde |
dodelijke wond |
| dodinge |
de akte waarmede een oudere akte krachteloos wordt |
| doe |
toen |
| doeccoffere |
koffer voor het linnengoed |
| doeckgewant |
driehoekige doek, halsdoek welke over de borst gekruist werd |
| doelhuus |
gildehuis van de schutterij |
| doelknaap |
bediende in het gildehuis van de schutterij |
| doelput |
greppel tussen twee akkers |
| doemdeken |
deken van een kapittel, meestal de oudste van de domheren |
| doemen |
veroordelen, kwaadspreken |
| doemhere |
kanunnik, domheer |
| doemproost |
proost van een domkapittel |
| doemsel |
veroordeling |
| doen cond |
geven bericht van |
| doen kundich |
maken bekend |
| doende craghte dezes |
bij deze, door middel van dit |
| doernebosken |
doornstruik |
| doerschoeringe |
doorbraak, bv van een dijk |
| doets |
ingemetselde grootte koperen ketel, ook, vaak van ijzer |
| doeze |
lompe meid, ook, domme meid |
| dofsteen |
tufsteen |
| doft |
wachthuis |
| dog |
maar |
| dogedich |
lijdzaam |
| dogen |
gebukt gaan onder een leed |
| dogter |
dochter |
| dokkenmaker |
die de stropoppen maakt voor tussen de pannen |
| dol |
dwaas, gek |
| dolator |
timmerman, meubelmaker |
| dolch |
wond |
| dolchmaet |
afmeting van een wond door een dolk- mes- etc. steek was bepalend voor de strafmaat |
| doleantie |
beklag |
| dolendranc |
slaapdrank |
| doleren |
treuren, klagen |
| dolerende |
klagende, treurende |
| doleur |
pijn |
| dolhuus |
gekkenhuis, krankzinnigengesticht |
| doliarius |
tonnenmaker, kuiper |
| dollaert |
domoor, domkop |
| dolledolk |
korte degen |
| dollenhuis |
gekkenhuis |
| doloribus partus |
barensweeën |
| dolsinnich |
krankzinnig |
| dom |
afk. domestique, dienstbode, bediende, huishoudelijk |
| domdeken |
deken van het dom kapittel van een kathedraal of domkerk |
| dôme |
kathedraal |
| domeinen |
heerlijke rechten, rechten en inkomsten van de staat |
| domesticquen |
plaatsgebonden personen |
| domestiek paap |
huispriester |
| domestijq |
huisgenoot |
| domheer |
lid van het domkapittel |
| domheer |
lid van een kapittelkerk |
| domicella |
jonkvrouw (dochter van de heer) |
| domicellus |
jonkheer |
| domicile |
woonplaats, verblijfplaats, vestigingsplaats |
| domicili citandi |
woonplaats gekozen |
| domicilie kiesen |
plaatse nemen en kiezen, in plaats van woonstede |
| domicilium |
woning, woonplaats |
| domina |
vrouwe |
| dominant |
een erfelijke aanleg, die in het verschijningsbeeld sterk naar voorkomt en andere erfelijke aanleg overheerst |
| dominateur |
een heer. |
| domine ne longe |
1e zondagvoor Pasen |
| domineespel |
spel noemen we nu domino |
| dominica |
zondag |
| dominine in tua misericordia |
1e zondag na Pinksteren |
| dominium |
heerlijkheid, domein |
| domino obiit |
is gestorven in de heer |
| dominus |
heer, titel voor ridders en geestelijken |
| dominus fortitudo |
5e zondag na Drievuldigheid |
| dominus illuminatio mea |
3e zondag na Drievuldigheid |
| domistadium |
hofstede, huiserf |
| domle |
afk. domicile, woon-, verblijfplaats, vestigingsplaats, woning |
| dommelweke |
de week voor Pasen |
| dommen |
zie doemen |
| domo propria |
eigen huis |
| domproost |
hoofd van een domkapittel |
| domus, domum |
huis, naar huis |
| donatie causa mortis |
schenking ter zake van de dood |
| donatie inter vivos |
gift onder levenden, een geschenk bij leven |
| donatio |
schenking, gift |
| donatio causa mortis |
gift ter zake van de dood |
| donation |
schenkingsakte |
| donc |
hoger gedeelte in een lager gelegen land, ook, kelder voor opslag graan |
| dondeine |
belegeringsgeschut, blijde-achtig |
| donderbaert |
huislook |
| donderbus |
zwaar grof geschut, kanon |
| donderbus schieter |
soldaten die de donderbus afschieten |
| donderbuscloot, |
loden of stenen kogel voor de donderbus |
| donderbussteen |
zie donderbuscloot |
| dondercloot |
kogel van lood of steen voor de donderbus (kanon) |
| donderdach |
donderdag |
| donderglas |
soort barometer |
| donderweder |
onweer |
| donjon |
ronde (woon)toren van een kasteel |
| donkercamere |
donkere gevangenis |
| donkeringe |
schemering |
| donkernisse |
duisternis |
| donnen |
uitrekken |
| donslach |
een slag of klap waarbij een buil ontstaat maar geen bloed vloeide |
| doochsiec |
runderziekte |
| dood |
heraldiekteken, weergegeven als geraamte met zandloper en zeis |
| doodbus |
urn |
| doodcleet |
lijkwade, doodskleed |
| doodehuys |
zie dodehuus |
| doodelick kranck |
doodziek |
| doodeur |
deur in het huis welke alleen werd gebruikt door bruidspaar of voor begraven |
| doodhulp |
aflegger van een dode |
| doodsbeenderen |
heraldiekteken, weergegeven met gekruiste dijbeenderen |
| doodsberichten |
overlijdens aankondigingen |
| doodslager |
moordenaar |
| doodtslach |
moord, ook, dodelijke slag toebrengen |
| doof |
krankzinnige, ook een dove |
| doom |
damp, wasem |
| doopgetuygen |
doopgetuigen |
| doopjen |
saus |
| dooppanne met een dexel. |
doopwaterpan |
| door |
deur, ook dwaas, gek |
| door order |
op last van, op bevel van |
| doorgader |
valdeur |
| doorgriefd |
(dodelijk) verwond |
| doorhangel |
scharnieren, hengsel |
| doorhoeder |
deurwaarder, portier |
| doornebomen |
meidorens |
| doorpel |
dorpel |
| doorpost |
deurpost |
| doorstille |
deurstijl |
| doorstoten |
doodsteken |
| doorstrijken |
geselen, afranselen |
| doorwachter |
zie doorhoeder |
| doot |
dood, gestorven |
| dootban |
aanklacht wegens doodslag |
| dootban |
doodslag |
| dootbedde |
sterfbed |
| dootbier |
lijkmaal |
| dootcoop |
het bedrag dat betaald moet worden als het leen bij de dood van de leenman overgaat in andere handen |
| dootcussen |
hoofdkussen bij een dode |
| dootdrachtich |
moorddadig |
| dootdrager |
lijkdrager, drager bij een begrafenis |
| dootdsonde |
doodzonde |
| dootevel |
dodelijke ziekte |
| dootgelt |
bijdragen door de gilde-leden voor het houden van missen |
| dootghicht |
dodelijke kramp |
| dootgravere |
grafdelver |
| dootkiste |
doodskist |
| dootlage |
moeras, poel |
| dootnepe |
Lijk-verkleuring |
| dootquale |
dodelijke ziekte |
| doots |
dood |
| dootschult |
de uit het overlijden voortvloeiende kosten |
| dootschutte |
dodelijke pijl |
| dootsgebeente |
doodsbeenderen |
| dootsiecte |
dodelijke ziekte |
| dootslachtich |
een doodslag begaan |
| dootslagersgoet |
in beslag genomen goederen van iemand die een doodslag heeft gepleegd |
| dootstat |
sterfhuis |
| dootval |
dood door een noodlottig ongeval |
| dootvat |
doodskist |
| dootvede |
dodelijke vijandschap |
| dootwonde |
dodelijke verwonding |
| dooyen |
wegkwijnen |
| dop |
knop, schotel, iets dat rond is |
| dope |
doop, onderdompeling |
| dopen |
sukkel |
| dopmaker |
verkwister |
| doppeler |
dobbelsteenmaker, dobbelsteenspeler |
| doppen |
door een houten pen verbinden |
| dorch |
door |
| dordraci |
te Dordrecht |
| dordracum, |
Dordrecht, |
| dore |
deur |
| doreabeiden |
folteren, pijnigen |
| dorebloet |
doorbloed |
| dorebouwen |
doorkneden |
| dorebranden |
platbranden |
| dorebroeyen |
met kokend water overgieten |
| doredoen |
doorhalen |
| doreersnoer |
(verguld)haarband, haarlint |
| doregat |
schietgat, ook een zeer diepe wond |
| doregeselen |
tot bloedens toe geselen |
| dorenkyst |
huisje waarin gevaarlijke krankzinnigen werden opgesloten |
| dorenluke |
vensterluik |
| dorepinen |
ter dood martelen |
| doreplamen |
doorschrappen |
| doreren |
vergulden |
| doreroven |
plunderend voorbij gaan |
| doreschieten |
het in gelijke delen verdelen van een erfenis |
| doresieden |
verbranden |
| doreslach |
vergiet |
| doretraliet |
met tralies bezet |
| dormientes septem |
langslaper, zevenslaper 27 juni |
| dormter |
slaapzaal, meestal in een klooster |
| dornboom |
doornstruik, meidoorn |
| dornsche |
te verwarmen vertrek |
| dornstag |
donderdag |
| dorpberader |
dorpsburgemeester |
| dorpelmeid |
niet inwonende dienstmeid |
| dorpelsteen |
stenen drempel |
| dorpman |
dorpeling, ook boer op een pachthoeve |
| dorpmeester |
burgemeester |
| dorprecht |
recht dat gold in bepaald dorp |
| dorpsbode |
dienaar van het dorpsbestuur, had bepaalde functies in het dorp |
| dorpsboeck |
register waarin aangetekend de belastingen |
| dorpscomme |
kist waarin de bijzondere oorkonden van het dorp werden bewaard |
| dorpswachtmeester |
veldwachter |
| dorpwijf |
boerin |
| dorremaent |
maart |
| dors |
omslag, keerzijde van een brief |
| dorsum |
rugzijde |
| dos adventitia |
het door de vrouw in het huwelijk ingebrachte goed |
| dos inter nuptias |
bruidsschat, huwelijksgift |
| dos profectitia |
het door de man in het huwelijk ingebrachte goed |
| dos receptitia |
terug te geven bruidsschat, |
| doswech |
weg van 10 voet breedte, smalle landweg |
| dot |
bruidsschat, peet, peetoom |
| dotalitium |
lijftocht |
| dotatus |
geen steun meer genieten |
| dote |
huwelijksgoed |
| dotecum |
Doetinchem |
| doteren |
begiftigen, ten huwelijk geven |
| dötin |
meter, peettante, huwelijksgift |
| dottor |
doctor |
| doüagiere |
weduwe en boedelhouder |
| douarie |
deel van de gemeenschappelijke goederen die toebehoorde aan overlevende echtgenoot, weduwnaar, of weduwe |
| doüarie |
bruidsschat, morgengave |
| douariére |
adellijke weduwe |
| doublet |
dubbel exemplaar |
| douck |
doek |
| douze |
twaalf, twaalfde |
| douzième |
twaalfde |
| doven |
krankzinnig |
| doy |
malloot |
| doyts |
duiten, betaalmiddel, 1 doyts = 1/8 stuiver |
| dp. |
afk. op huw. akte, doopplaatsen |
| dpt |
afk. d’ une part... d' autre part, aan de ene kant ... aan de andere kant, |
| dql |
afk. duquel =lequel, die, dat, welke, hetwelk |
| drabclocke |
avondklok, sein om te stoppen met werken |
| drachma |
gewicht, 1 drachma = 3,906 gr |
| drachtig |
zwanger |
| draelgast |
klaploper |
| draetnagel |
draadnagel |
| draeyboom |
slagboom |
| drafboer |
knecht die het draft (afval van granen en zaden bij het brouwen) afvoert |
| dragersgilde |
zakkendragers gilde |
| dragioor |
dessertschaaltje |
| dragma |
zie , drachma |
| dragonder |
cavalerist bewapend als een infanterist |
| dragts |
gedragen, (tijdens zwangerschap) |
| drap |
laken, wollen stof, lijkkleed |
| drapier |
lakenfabrikant |
| drecstede |
mestvaalt |
| dreet |
scheet |
| drefschuer |
hagelbui |
| drefsnee |
sneeuwstorm, jachtsneeuw |
| dreft |
onstuimig, ook doorwaadbare plaats |
| drei |
draai |
| dreifaltigheitsfest |
Drievuldigheidfeest, 1e zondag na Pinksteren |
| dreiköningstag |
Driekoningen 6 januari |
| dreizehnter tag |
dertiende dag 6 januari |
| drenke |
drinkplaats voor vee |
| drentse roede |
lengtemaat = 4,12 m, onderverdeeld in 14 voeten |
| dretsoor |
dressoir, buffet |
| dreunen |
schudden |
| drevelen |
draven |
| dreyer |
draaier |
| drgn |
afk. dragonder |
| drie stuivers penning |
munt 17e-20e eeuw , gelijk aan 3 stuivers |
| drie-guldenstuk |
muntsoort, waarde gelijk aan 60 stuivers |
| driebeen |
houten driepoot om zware gewichten op te tillen |
| drieblad |
heraldiekteken, klaverblad zonder steel met in punt uitlopende bladeren |
| driedeel |
driekwart |
| driegroot |
betaalmiddel, waarde anderhalve stuiver = zeven en een halve cent |
| driegrootspenninck |
betaalmiddel, zilveren munt uit de tijd van ? |
| drielander |
betaalmiddel, zilveren munt |
| dries |
open pleintje, meestal driehoekig, met in het midden een drenk of drinkplaats voor het vee, ook, braakland, |
| driesch |
zie dries |
| driest |
zie dries |
| drievoet |
drievoetig tafeltje |
| drijdarm |
vreetzak |
| drije sondaeche proclamatien |
afkondiging op 3 opeenvolgende zondagen |
| drinccop |
drinkbeker |
| drincnap |
nap, houten drinkbeker |
| drinkelbier |
bier voor eigen gebruik, zelf gebrouwen bier |
| drits héréditaires |
aangeboren rechten |
| droefaard |
ellendeling |
| droes |
duivel |
| droggeldoec |
droogdoek |
| droggen |
kruiden |
| drogmeester |
kruidenmenger, drogist soms ook apotheker |
| droit d'ainesse |
eerstgeboorterecht |
| droit de desherence |
de leenheer bezat het recht de goederen van de leenman in bezit te nemen indien zich, bij diens overlijden, geen erfgenaam aanbood |
| droit de formariage |
huwelijk buiten het rechtsgebied van de landheer, recht betaald om dat huwelijk aan te gaan |
| drommer |
steunpilaar |
| droochscheerder, |
lakenscheerder, lakenbereider |
| droogscheerder |
zie droochscheerder |
| drop |
druppel |
| droppen |
lekken |
| dropsteen |
soort kalksteen |
| dropte |
ruimte tussen twee huizen (voor afvoer dakwater) |
| drossaard |
drost, baljuw, ook legeraanvoerder |
| drossaardschap |
gebied van de drossaard |
| drossardus |
drossaard, drost, benaming voor drossaard, baljuw en schout in Noord-Nederland |
| drost |
ambtenaar die belast was met het toezicht op de justitie en het terugdringen van misdrijven die niet onder de gewone rechtspraak valt |
| drostin |
vrouw van de drost |
| druil |
minnespel |
| druit |
kerel |
| drumpelmeid |
dienstmeisje dat niet inwonend was |
| drusoburgum |
Doesburg |
| druut |
vriend, makker |
| druwewoert |
bedreigingen |
| druypens |
glooiing, helling van dijklichaam |
| ds. |
afk. op huw. akte, dispensatie |
| dtb |
afk. doop-trouw- en begraafregisters |
| dubbel |
uitschrift, afschrift, gros |
| dubbeld’uw |
baljuw |
| dubbele grafstede |
graf in de kerk voor twee personen |
| dubbele stuiver |
muntsoort, waarde gelijk aan 2 stuivers |
| dubbelsoldenaar |
(keur) huursoldaat die dubbele soldij ontvangt |
| dubben |
verdrinken, onderdompelen |
| dubiteren |
dubben, twijfelen |
| dubitum |
twijfelen |
| dubium |
twijfel |
| dubler |
timmerman |
| duc |
hertog |
| ducas |
ducaat |
| ducatu geldriae |
in het hertogdom Gelder |
| ducatu limburgensi |
in het hertogdom Limburg |
| ducatus(us) |
hertogdom |
| ducentesimus |
200e |
| ducenti(esimus) |
tweehonderd (ste) |
| duché |
hertogdom |
| duchesse |
hertogin |
| ducissa |
hertogin |
| ducussio(nis) |
het betwisten (van bv een vordering) |
| dudmala / dumella |
dommel |
| dufsteen |
tufsteen |
| duijstermaent |
december |
| duim |
lengtemaat = 2,54 cm, oorspronkelijke de breedtemaat van een menselijke duim |
| duimekruit |
geld |
| duimelen |
drukken |
| duimijseren |
handboeien |
| duimschuive |
duimschroeven |
| duis |
duiten |
| duist |
duizend |
| duit |
Koperen munt, betaalmiddel, waarde = 1/8 deel van stuiver |
| duits(zn) |
Germaans, Nederlandse taal |
| duitse |
Nederlander (lees als diets) |
| duizendhout |
hoeveelheid, 1 duizendhout = 1011 stuks |
| duker |
duiker, verlaat, sluisachtig |
| dukke |
zwangere vrouw |
| dukketon |
betaalmiddel, zilveren rijder |
| dul |
woest, razend |
| dulciarius |
suikerbakker |
| dulde |
bouwvallig |
| dum |
tijdens, toen hij leefde |
| dum clamarem ad dominum |
9e zondag na Drievuldigheid |
| dum medium silentium |
zondag na kerstmis |
| dum viveret |
tijdens zijn leven |
| dundoekse (kap) |
van fijn linnen (gemaakte kap) |
| dunnebier |
slecht bier, meestal licht bier voor eigen gebruik |
| duo |
twee |
| duo et viginti |
twee en twintig |
| duodecennis |
twaalfjarig |
| duodecim |
twaalf |
| duodecimus |
de twaalfde |
| duodetriginta |
acht en twintig |
| duodevicesimus |
achttiende |
| duplex |
dubbel, twee keer |
| duplex vidua |
tweemaal weduwe |
| dupliceren in regten |
als den verweerder antwoord op het wederantwoord, of de repliek van den aanlegger, en is als een verdubbelt, ofte wederantwoord, het welk dupliek genoemd werd |
| duplicieren |
tweede antwoord geven |
| duplijcque |
wederwoord op de repliek van de eiser |
| duplikieren |
verdubbelen, overschrijven in gelijke vorm |
| duplique |
zie duplijcque |
| durabel |
duurzaam, langdurig |
| durg ordinantie van |
op last van |
| durninum |
Deurne |
| duske |
boerenmeisje |
| duufgat |
duiventil |
| duufhuus |
grote duiventil |
| duumiser |
duimschroef, ook handboei |
| duvecot |
duivenhok |
| duvelerie |
duivelskunsten, toverij |
| duvelinne |
duivelin |
| duvelvolen |
naar de hel gaan |
| duver |
doffer |
| duwagiere |
een weduwe met goederen |
| duware |
lijfrente voor een vrouw, huwelijksgift |
| duwariën |
een kapitaal voor een lijfrente voor een vrouw vastzetten |
| duwer |
wapen voor een belegering, soort blijde |
| dux |
aanvoerder, hertog |
| duxit in matrimonium |
huwde |
| duysenten |
duizendste |
| dvt |
afk. devant, voorkant, voorzijde |
| dwael |
zie dwale |
| dwael |
doek, handdoek |
| dwaelrecke |
handdoekenrek |
| dwaen |
schoonmaken |
| dwaesege |
dwaze vrouw |
| dwale |
doek, handdoek |
| dwanc |
dwang, drang |
| dwancslot |
kerkerslot |
| dwarsbalk |
heraldiekteken, gevormd door twee horizontale lijnen in het midden van het veld ,ook, faas of balk genoemd |
| dwarsbalkgewijs |
faasgewijs, heraldiekteken, figuren zijn zodanig geplaatst alsof zij een dwarsbalk vormen |
| dwarshout |
galg |
| dwelier |
handdoekenrek |
| dwerre |
dwarsgreppel |
| dwersbalc |
dwarsbalk |
| dwersbile |
tweezijdig snijdende bijl |
| dwersgrave |
dwarsgracht |
| dwerslove |
afdak |
| dwerssloot |
dwarssloot |
| dwinghuis |
tuchthuis |
| dysenteria |
buikloop |
| dysenterie, |
zie dysenteria |
| dysuria |
moeilijkheid om te urineren |