| S |
|
|
|
| S |
afk. schepen, wethouder |
| S |
afk. sterbefälle, sterfgeval, overledenen |
| S |
afk. susceptores, doopgetuigen, doop- heffer, peter en meter |
| s |
afk. sabel, heraldiekteken, kleur, zwart, weergave met horizontale en verticale arcering of effen zwart. |
| s |
afk. semis, half, |
| S.(S) |
afk. susceptores, doopgetuigen, doopheffer, peter en meter |
| s.a.a |
afk. sans alliance actuele, zonder actuele huwelijk(sverbintenis), verwantschap |
| s.g., s.m. |
afk. zaliger gedachtenis |
| s.p. |
afk. sans postérite, zonder nageslacht, nazaten |
| S.R.E. |
afk. Sancta Romana Ecclesia, Heilige Romeinse kerk |
| s.s.t.t. |
afk. van salvis titulis, met voorbehoud van de titels |
| sa |
afk. sans alliance, zonder huwelijks- verbintenis, verwantschap |
| saai |
gekeperde wollen stof, kamgarenstof |
| saaien |
zie saai |
| saaihal |
gebouw voor het keuren van de saai |
| saaiwerker |
wever van saaiweefsel |
| saaiwever |
zie saaiwerker |
| saarts |
beddensprei |
| saaywerker |
de zaaier |
| sabaet |
sabbat |
| sabbathi dies |
op zaterdag |
| sabbatum |
zaterdag |
| sabbatum luminum (magnum sanctum) |
zaterdag voor Pasen, op deze dag wordt de Paaskaars ontstoken |
| sabbetouwer |
O.I. Vaarder |
| sabel |
heraldiekteken, kleur, zwart, weergave met horizontale en verticale arcering of effen zwart. |
| sabotier |
blokmaker, houten schoenmaker |
| sacage(e)ren |
beroven, plunderen |
| saccage |
plundering |
| saccellarius |
schatmeester, penningmeester |
| sacel |
afk. sacellanus, kapelaan, onderpastoor, hulp priester |
| sacellani |
zie sacellanus |
| sacellanus |
kapelaan |
| sacellum |
kapel |
| sacer |
heilig, gewijd, heilige zaken, heiligdommen |
| sacerdos |
priester |
| säckelmeister |
vermogensbeheerder, rentmeester |
| saclaken |
zaklinnen |
| sacra |
zie sacer |
| sacra baptismatis unda ablutus |
gezuiverd door het heilige water van het doopsel |
| sacra communio |
de Heilige Communie |
| sacraal |
geheiligd, gewijd |
| Sacrae Scripturae |
Heilige Schrift |
| sacrament |
heilteken, eedbond, genademiddel |
| sacramentaliter sacramenteel, |
voorzien van de sacramenten |
| sacramentdach |
tweede donderdag na Pinksteren |
| sacramentis munitus |
voorzien van de sacramenten |
| sacramento sacri olei munitus |
voorzien van het sacrament van het Heilig Oliesel |
| sacramentshuusje |
hostiekast, tabernakel |
| sacramentum extremae unctionis |
het sacrament van het Laatste Oliesel |
| sacramentum matrimonii |
het sacrament van het huwelijk |
| sacramentum poenitentiae |
het sacrament van de biecht |
| sacrarium |
gewijde ruimte, putje voor afvoer gewijd water |
| sacreren |
sacreren, heiligen, wijden |
| sacrificie |
toe-heiliging?, heiliging, offerande |
| sacrifiëren |
offeren |
| sacrilège |
heiligschennis |
| sacrilegie |
kerkroof, diefstal uit kerk |
| sacrista |
koster, kerkbewaarder |
| sacristain |
zie sacrista |
| sacristie |
heiligdom, kerkkamer |
| sacro ledo copulati |
in de gehouden mis getrouwd |
| sacro oleo provisus |
voorzien van het H. Oliesel |
| sacwijn |
slechte wijn |
| sade |
graszode |
| sadel |
woonplaats |
| sadelaere |
zadelmaker |
| sadelhof |
zie sadelhofstat |
| sadelhofstat |
de woning, boerderij, het hof van de leenheer |
| sadelhuus |
zadelschuur |
| sadelijchijt |
het volle genot |
| sadinge |
het zaaien op het land |
| sado |
licht tweewielig rijtuig |
| saecschaffer |
zaakwaarnemer |
| saei |
zie saai |
| saeiaerde |
zaailand |
| saeier |
zaaier |
| saeiwaerp |
kettingdraad van saai |
| saeiwerc |
saaiweefsel, gekeperde stof |
| saelhof |
zie sadelhofstat |
| saelhonttouwere |
zeehondenleer bewerker |
| saelstoelmaekers |
zit -stoel makers |
| saementlijke leeden |
de gezamenlijke leden |
| saepius |
meerdere malen, vaak |
| saetacker |
te bezaaien land |
| saetcoren |
korenzaad |
| saeyet |
zaailand |
| saeyette |
gekeperde wollen stof |
| saeygewandt |
weeftoestel, weefgetouw voor het weven van saaiwerc (gekeperde stof) |
| Saeykam |
kam, onderdeel van weeftoestel |
| sage |
koorts, ook zaag, lafaard, verstandig, slim |
| sagittaar |
boogschutter |
| sagittarius |
pijl en bogen maker |
| saietmaker |
wollen garen fabrikant, sajetspinner |
| sainteurs |
vrije boeren die zich, in de vroege middeleeuwen, onder de hoede stelden van kerk of klooster |
| saiseren |
vatten, vast houden, in het bezit stellen |
| saisie |
genieting, bezit |
| saisoen |
jaargetijde, seizoen |
| sake |
hij die een rechtszaak voert |
| sakeloos |
niet beschuldigd |
| sakristan |
(vermoedelijk) landmeter |
| salariëren |
bezoldigen, lonen |
| salaris |
wedde, loon, bezoldiging |
| salarius |
zoutbewerker |
| salde(e)ren |
effenen, rekening opmaken, rekening afsluiten |
| saldus |
waardeloos, ongebruikt |
| salehoeder |
zaalwachter |
| salet |
salon |
| salette |
kleine salon, ontvangkamer |
| salff |
behoudens |
| salifex |
zouthandelaar |
| salinator |
zie salifex |
| salm |
psalm, kerkelijk lied |
| salmiator |
slijper, gereedschappolijster |
| saloen |
wollen stof |
| saloppe |
voorschoot voor vuil werk |
| salpista |
trompetter, trompetblazer, trompettist |
| saluëren |
begroeten |
| salus populi (ego sum) |
18e zondag na Drievuldigheid,
ook 4e donderdag voor Pasen |
| salut |
zaligheid, groeten |
| salutair |
heilzaam |
| salutatie |
begroeting, heilwensen, groet |
| saluteren |
groeten |
| salva inthimatione |
behoudens gerechtelijke aanzegging |
| salvatie |
bewaring, beschut |
| salvatien |
weerleggen van de bezwaren tegen getuigen, getuigenis of geschriften |
| salvator |
redder, heiland |
| salve |
wees gegroet, welkom |
| salve(e)ren |
bergen, in veiligheid brengen, behouden |
| salveconduit |
vrijgeleiding, çeel? |
| salvis |
met voorbehoud van |
| salvis omissis |
behoudens het wat vergeten of overgeslagen is |
| salvo (in) |
in behouden haven |
| salwirth |
plaatbewerker, smid |
| samaar |
lang slepend vrouwengewaad |
| samareus |
plat lang vaartuig voor vervoer van boomstammen over water |
| samblant |
ogenschijnlijk (schijnbaar?) |
| sambuë |
paardendek |
| samencoop |
een partij in zijn geheel, in een keer kopen |
| samenloofte |
overeenkomst, onderlinge verbintenis |
| samenlovenisse |
trouwbelofte, verloving |
| samenrotten |
samenscholen met slechte bedoelingen |
| samentelijcke |
gezamenlijk |
| samenwerker |
verzochte getuige bij een huwelijksovereenkomst |
| sammelen |
treuzelen |
| sammet |
fluweel |
| samoos schipper |
schipper die vaart op de Maas en Sambre |
| sampt |
gezamenlijk
ook met |
| samt |
samen met |
| sancmeester |
kapelmeester |
| Sancta Gertrude |
Sint – Geertruide |
| sancta hebdomada |
Goede week,
ook stille week voor Pasen genoemd |
| Sancta Margaretha |
Margraten |
| sancta( -us) |
heilige |
| sanctificatie |
heiligmaking, heiligverklaren |
| sanctificatori |
heiligmaker |
| sanctimonia |
Heiligheid |
| sanctis sacramentis |
met de heilige sacramenten |
| sanctissimae theologiae tudiosus |
theologiestudent |
| Sanctorum omnium |
Aller Heiligen, 1 november |
| sanctus |
heilig |
| sancwijn |
miswijn |
| sandtstande |
kuip gevuld met zand |
| sanguin |
bloed |
| sanguinem spuens |
bloed spugend |
| sanguinis fluxum |
verbloeding |
| santbusse |
busje gevuld met fijn zand om inkt te drogen |
| santcraeyer |
zandkruier |
| santee |
drinkglas |
| santganc |
de 10e oktober (bedevaart naar Xanten) |
| santhorste |
zandgronden met kreupelhout begroeid |
| sapc |
afk. sans alliance avec postérité connue, zonder huwelijks - verbintenis, maar met erkend nageslacht |
| sape(e)ren |
ondergraven |
| sapientiei |
wijsheid |
| sappen |
loopgraven |
| sapr. |
afk. sans alliance mais avec postérité reconnue, zonder actuele huwelijks-verbintenis, maar met erkend nageslacht |
| sarchouwer |
steenhouwer voor stenen zerken |
| sarcsteen |
Rots-steen, ook steen voor lijkkist |
| sardijn |
rood kleurige edelsteen |
| sark |
zerk, lijkkist, ook soort wollen stof |
| sarrieshut. |
huis naast de molen waarin de cargier/chercer woonde |
| sartor |
kleermaker |
| sartrix |
kleermaakster |
| saserdos |
priester |
| sasmeester |
sluiswachter |
| sassenier |
zie sasmeester |
| satblauw |
donker blauw |
| sate |
zitting van een bestuursorgaan, ook graanmaat, woning |
| satelles |
gerechtsbode, leenman, vazal, gewapende bediende |
| satellites |
knecht, slaaf |
| sater |
bemiddelaar, scheidsrechter |
| satertag |
zaterdag |
| satisfacere |
tevreden stellen |
| satisfactiei |
voldoening, leiting?, gemoedehebbing (genoegdoening), voldoening |
| sator |
zaaier |
| satrapa |
stadhouder |
| satrix |
kleermaakster |
| saturni dies |
zaterdag |
| saudat |
soldaat |
| saufconduit |
vrijgeleide |
| sausisen |
vuurpijl, maar ook kruidige worst |
| sautoor |
sint andreaskruis in heraldiek |
| sauvegarde |
bescherming, beschutting, vrijwaring, vrijgeleiding, vrijgeleide |
| savelerde |
savel, zware kleigrond |
| savetier |
schoenlapper
ook broddelaar |
| saysoen |
getij, jaargetij |
| sc |
afk. sans contrat, zonder huwelijks- voorwaarden, zonder overeenkomst |
| sc |
afk scilicet, namelijk |
| scabel |
bank, voetbank |
| scabieus |
schurftachtig |
| scabinale akten |
schepenakten |
| scabini |
zie scabinus |
| scabinus |
schepen, schepenen |
| scabiosa |
bloem, werd gebruikt tegen de schurft |
| scabreus |
rouw, ruig, schrabbig?, schurft, gewaagd, schuin. onwelvoeglijk |
| scachtmakere |
lansen of sperenmaker |
| scaelc |
knecht, bediende |
| scaeldeckere |
leidekker |
| scaelgedeckere |
leiendakdekker |
| scaelgen |
leien |
| scaemelhuus |
armenhuis |
| scaemelhuusweke |
arme uit het armenhuis |
| scaepbrake |
zie schaepbrake |
| scaepcoman |
schapenhandelaar |
| scaeper |
schaapsherder |
| scaephettinc |
schapenweide |
| scaepsciere |
zie schaepschier |
| scalatie |
strafwerktuig, ladder waarop men gebonden werd en dan uitgerekt |
| scallacie |
zie scalatie |
| scandaal |
aanstoot, ergernis |
| scandaleus |
ergerlijk, aanstotelijk, ergerniswekkend |
| scandeliseren |
ergeren, aanstoot geven |
| scandularius |
dakplankenmaker, dakdekker |
| scaperiene |
schapenhoedster |
| scapiere |
van schapenvacht |
| scapperen |
ontkomen |
| scarificatie |
scherving, het aan de oppervlakte inkerven in de huid om lidtekens te maken |
| scatten (enen) |
iemand geld afnemen, gewoonlijk als losprijs |
| scattinge. |
begroting |
| scautheete, scaut |
schout, gerechtelijk bestuurder |
| sceau à la cire |
lakzegel |
| scedule |
handschrift, çeel ? |
| sceell hebben in iet |
verschil over iets hebben |
| sceepmaecker |
scheepsbouwer |
| sceepmakers |
scheepstimmerlieden |
| sceetgracht |
scheidingswater tussen twee stukken land |
| sceidinge |
boedelscheiding. |
| scelereus |
schelmachtig, schalks, ondeugend |
| scelleren |
verzegelen, dichtlakken met een zegel |
| scema |
gestalte, voorstel |
| scemaker |
Schede-maker van messen, dolken en zwaarden. de schede is een omhulsel van leer |
| sceme |
zie scema |
| scene |
toneel |
| scepe |
schip |
| scepen |
zie scepenen, ook een schip |
| scepencameraer |
de ambtenaar belast met het innen de door de schepenen uitgesproken boeten |
| scependom |
het gebied der schepenbank |
| scepenebrief |
een acte, opgemaakt van een handeling, voor het gerecht verricht en bezegeld met de zegels van de schout en vier schepenen. |
| scepenen |
de uit de gegoede bevolking gekozen leden van het college van de schepenbank |
| scepenmeester |
een van de schepenen die belast is met de dagelijkse leiding in de stad |
| scepenquitancie |
een acte, door schepenen opgemaakt van de voor hen gegeven kwijtschelding van een schuld. |
| scepprenayere |
kleermaker |
| scepstock |
gevangenis |
| scepter |
koningsstaf, rijksstaf |
| scerpe examinatie |
verhoor op de pijnbank |
| scerprichter |
zie schermeester |
| scerwetter |
scharenslijper |
| sceversteyndecker |
vermoedelijk pannendekker |
| schaakman |
struikrover |
| schaar |
oppervlaktemaat, ca 300- 400 vierkante roeden = ca 0,4 - 0,65 ha,
ook gevonden 2 morgen |
| schaarwachter |
schildwacht die rondes maakt als bewaker |
| schabbelele bank |
zie schabel |
| schabel |
voetenbankje |
| schabeltje |
knielbankje |
| schacherer |
venter |
| schacht |
veer, synoniem voor lengtemaat roede |
| schadde |
zode van veenachtige heide, als brandstof te gebruiken |
| schadden |
heide zoden van korte heide |
| schadebeletter |
politieagent |
| schadeloosbrief |
brief waarin de schadeloosstelling is beschreven |
| schadeschout |
schuld op interesten |
| schaecman |
struikrover |
| schaecroof |
doel om iemand te beroven |
| schaelc |
schelm, schurk |
| schaelgedac |
leiendak |
| schaelgenagel |
leinagel |
| schaelhout |
bast van een boom |
| schaepbrake |
braak liggende grond waarop schapen grazen |
| schaepschier |
grijs bruine wol van schapen |
| schaepschote |
schaapskooi |
| schaepwaer |
het recht om ergens een schaap te laten grazen |
| schaer |
grondstuk met het benodigde voedsel voor een dag grazen, ook kustlijn, oever |
| schaerbaer |
land om vee op te laten scharen |
| schaermeester |
ambtenaar die bepaald wiens schapen en hoeveel er mogen grazen op een gemeenschappelijke meent |
| schaers |
scheermes |
| schafakker |
zie schavakker |
| schaffer |
hofmeester |
| schaffmeester |
proviandmeester |
| schaffover |
rentmeester |
| schaker |
struikrover |
| schalenschroder |
messenheftenmaker |
| schalideck |
leiendak |
| schalie |
schrijflei, lei |
| schaliedekker |
leidekker |
| schalmei |
oud muziekinstrument, (houten) fluit |
| schamele jongen |
zie schortkandelaar |
| schampschoerich |
schamphout (niet volledig goed hout) |
| schampvrede |
bedrieglijk vrede of zoen |
| schansloopster |
lichtekooi die zich ophoud op de wallen en schansen |
| schanson |
schenker van drank |
| schap |
houten rek |
| schapijnre |
zie scapiere |
| schapraai |
kast voor etenswaren, provisiekast, spijskast |
| scharen |
scheren, ook het aantal schapen, waartoe gerechtigd, op de gemeenschappelijke weide laten lopen |
| scharprechter |
rechter die doodvonnissen oplegt, soms de beul die ze uitvoert |
| scharrebier |
scherp dun bier |
| scharrelen |
onzeker lopen, strompelen |
| scharrmacher |
wagenmaker |
| schat |
oppervlaktemaat, 1 schat = 1 mud = 6,8 are |
| schater |
schutter |
| schathuis |
veestallen |
| schatplichtig |
belastingplichtig |
| schatschout |
geldschuld, geldschuld van een hoofdsom |
| schatter |
taxateur |
| schatters |
taxateurs, waardeerders (in boedel en erf kwesties) |
| schäufeler |
uitventende marskramer met lastdier |
| schavakker |
loswerkman |
| schavelen |
slijten door schuren |
| schavotteren |
veroordelen tot het schavot of schandpaal, vooraf vaak gebrandmerkt op de kaken |
| scheenstuk |
plaat van metaal die de schenen bedekt bij harnas |
| scheepsbeschieter |
meubelmaker / aftimmerman op schepen |
| scheepsbeschuit |
harde koek van tarwe en roggebloem |
| scheepsgezellen |
bemanning van een zeilschip |
| scheepsheelmeester |
scheepschirugijn |
| scheepsheer |
schipper |
| scheepsjager |
bestuurder / (vaak) eigenaar van het paard dat de boot trok op het jaagpad |
| scheepskinderen |
jonge schepelingen |
| scheepslegger |
waker op een schip aan de kade gelegen |
| scheepsmaat |
vennoot, van scheepseigenaar |
| scheepsopperhooft |
kapitein op een zeilschip |
| scheepsoppermeester |
hoofdchirurgijn op een zeilschip |
| scheepsrol |
lijst van bemanningsleden aan boord van schepen |
| scheepsschryver |
schepeling belast met het schrijfwerk aan boord |
| scheepston |
inhoudsmaat voor schepen = 1m3 |
| scheepsverband |
hypotheek met als onderpand een schip |
| scheermer |
schermer |
| scheerweide |
zie schaar |
| scheet |
kleinigheid |
| scheiber |
zouthandelaar |
| scheidebrief |
door de scheidsrechter opgemaakte akte met uitspraak van het geding |
| scheidedelve |
grenssloot |
| scheidelpennic |
kleingeld |
| scheidepunt |
kruispunt van twee wegen |
| scheidesteen |
grenspaal |
scheiding van
vastigheden |
niet meer op kunnen vertrouwen |
| scheidler |
messenmaker |
| scheidung unserer liebe frauen |
Maria Hemelvaart, 15 augustus |
| schelachtig |
in een proces verwikkeld, in een geschil |
| schelgat |
gat in zeedijk door afslag ontstaan |
| scheling(e) |
geschil, civiele rechtszaak |
| schellinc |
zie schelling |
| schelling |
munt 17e-18e eeuw , gelijk aan 6 stuivers
ook betaalmiddel, 1 schelling = 12 denier (ca 11e eeuw)
ook betaalmiddel, 1/20 pond = 12 schellingen, |
| schelpkom |
kom, in de vorm van een schelp |
| schelpschaal |
schaal in de vorm van een schelp |
| schelpzand |
schuurmiddel |
| schelta |
schout, grietman |
| schelte |
zie schelta |
| schelter |
goochelaar, kunstenaar |
| schenenhoed |
hoed met een brede rand |
| schepampt |
kleermakersambacht |
| schepel |
inhoudsmaat bij graan, 1 schepel = 2 mud = ca 29-34 ltr, ook gezien; 1/4 mud en 1/8 mud.
na 1820, 1 schepel = 10 ltr. oppervlaktemaat, 1 schepel = 1 schat = 1 mud = 6,8 are, ook gezien; 1 schepel = 4 spint, 1/4 mud en 1/4 morgen, ook gerechtelijk functionaris bij een lokale rechtbank, lid van de schepenbank |
| schepen ende raet |
het stadsbestuur |
| schepenbanc |
locale rechtbank |
| schepenboec |
wetboek gehanteerd door de schepenbanc |
| schepencamere |
kamer waar de schenen vergaderden en rechtspreken |
| schepencnape |
gerechtsbode |
| schepeneet |
ambtseed van de schepenen |
| schepenknaap |
gerechtsbode |
| schepenplecht |
gerechtelijke erkenning van een schuld, door de schepenen gepasseerd |
| schepenquitancie |
akte waarin opgetekend de kwijtschelding van een schuld door de schepenen |
| schepensegel |
zegel van de schepenen |
| schepentuuch |
verklaring of getuigenis van de schepenen |
| schepers |
schaapsherder |
| schepper |
ambtenaar belast met toezicht op waterschap, ook papierschepper in een papiermakerij |
| scherfmes |
hakmes |
| scherfvat |
doodkist,
ook fig. lijkkist |
| scheriaer |
scheerder van lakenstof |
| scherjant |
sergeant |
| schermhoet |
helm |
| scherpe examinatie |
verhoor op de pijnbank |
| scherper |
die de groeven in een molensteen scherpt (biller) |
| scherpkok |
Beul die een marteling uitvoert (in olie koken van de veroordeelde) |
| scherpmeester |
beul die lijfstraffen uitvoert |
| scherprechter |
beul |
| scherrebier |
zie scheyn |
| schertmagen |
bloedverwanten in de mannelijke lijn |
| scherurgyn |
chirurgijn |
| scheuk |
ontuchtige vrouw |
| scheuke |
zie scheuk, ook als scheucke geschreven |
| scheuken |
wrijven vanwege jeuk |
| scheurbanden |
breukbanden |
| scheurmand |
prullenmand |
| scheurzichtig |
die op een scheuring uit is |
| scheversteen |
kiezelsteen, steengruis, lei |
| scheydesheeren |
door de overheid aangewezen personen die een bindende uitspraak doen in een geschil |
| scheyn |
dun goedkoop bier |
| schieman |
schepeling verantwoordelijk voor het schiewerk op het voorschip (tuigage) |
| schierlike |
op een sierlijke fraaie wijze |
| schietboom |
afsluiting door sluitboom |
| schietekat |
kattendoder |
| schietschuit |
vrachtboot op binnenwateren die voortgetrokken door paarden vaart tussen vaste aanlegplaatsen |
| schietspoel |
spoel voor een weeftoestel |
| schijtputte |
beerput |
| schikckenisse |
beschikking, verordening |
| schikken |
sturen, zenden |
| schilachtich |
tweedrachtig |
| schilden |
betaalmiddel, 1 schilden = 20 stuivers, (ca 14e eeuw). ook vaak klinkaart genoemd |
| schilderhuis |
wachthuisje voor de schildwacht |
| schillede |
bont gekleurd, bv zwart-witschillede koeien (fries zwartbont) |
| schilt schattinge |
belastingsysteem, voorloper van de grondbelasting |
| schiltleen |
leen, waarop het verrichten van krijgsdienst |
| schimman |
schepeling belast met het touwwerk aan boord (schieman) |
| schindeldac |
dakvlak belegd met schindels (vermoedelijk planken met bast-rand) |
| schindele |
houten dakpannen, dakplanken |
| schinden |
door roven en plunderingen de straten onveilig maken, ook ophitsen, opzetten tegen elkaar |
| schinder |
vilder, beul, slager |
| schindinge |
straatroof, kerkplundering |
| schipbrace |
schipbreuk |
| schipbrec |
zie schipbrace |
| schipbusse |
scheepskanon |
| schipgeselle |
varensgast |
| schipgeshesellen |
scheepsvolk |
| schipliede |
scheepsvolk zowel voor de zee- als voor de binnenvaart |
| schipmeeter |
ambtenaar die de tonnenmaat van een schip vaststelt |
| schippond |
gewicht, 1 schippond = 300 pond |
| schippont |
gewicht van 300 Amsterdamse ponden waarmee de zwaarte van scheepsvracht(en) werden uitgedrukt |
| schipsbrief |
schuldbekentenisbrief of rentebrief gevestigd op een schip |
| schirmer |
vechtersbaas, voorvechter |
| schirrmacher |
wagenmaker |
| schlotfeger |
schoorsteenveger |
| schnitter |
oogstarbeider |
| schnittker |
houtbewerker, fijnwerk timmerman |
| schnorrer |
landloper |
| schobberdebonk |
bedelen, klaplopen, |
| schoef |
bundel, bos, schoof |
| schoehouten |
wilgenhouten deel van een schoen |
| schoenbroet |
witbrood |
| schoenhoorn |
schoenlepel |
| schoenklomp |
klomp met leren schacht |
| schoenlinghen |
schapenvel, schapenvacht |
| schoerteldoek |
voorschoot |
| schoffericheit |
het met opzet met woorden en of daden beledigen, krenken, zwartmaken |
| schofhecke |
valhek in stadspoort |
| schofhek |
valhek in poortdoorgang |
| schoft |
werktijd tussen de pauze, maar ook rust tussen de werktijden, ook ploert en schouder van een dier |
| schoften |
schafttijd |
| schofvenster |
schuivend luik in stadspoort |
| schoitstroy |
dekstro als dakbedekking |
| schokker |
verzorger van aan pestlijders |
| scholaster |
school toezichthouder namen het kerkbestuur |
| scholastijcq |
schools |
| scholder |
beul |
| schole |
school |
| scholebert |
uithangbord bij de school met de vermelding van de naam van de onderwijzer (es) |
| scholes |
leerplaats, school |
| scholtist |
schout |
| schonevrouwe |
grootmoeder |
| schonk |
grof been |
| schoofrecht |
het recht op een aantal schoven als cijns, tiendrecht |
| schooien |
zie schooieren |
| schooieren |
zwerven, bedelen |
| schoolarchen |
schoolbesturen |
| schooldienaars |
onderwijzers |
| schoolman |
kerkleraar |
| schoolmatres |
kleuterschool houdster |
| schoonroot |
vuurrood |
| schoontjes |
geheel en al |
| schoorttecleet |
schort |
| schoot |
gewicht, 1 schoot = 2 pond |
| schootsvel |
leren lap ter bescherming |
| schopenhauwer |
houten troggenmaker |
| schoppel |
blad aan het waterrad van een watermolen |
| schoppen |
strafwerktuig, in een “ schopstoel”opgetakeld worden, boven uit de stoel geschopt en beneden in een modderpoel terecht komen |
| schoren |
vastmaken |
| schorf |
schurft |
| schorpe |
strafwerktuig, een zeer pijnlijke wonden veroorzakende gesel |
| schorre |
ruwe steen (puin) voor de fundering |
| schorte |
ontbreken, tegenhouden |
| schorteclocke woensdach |
woensdag in de stille week voor Pasen werden er geen klokken geluid, |
| schorteldoek met valvulas |
voorschoot met zakken |
| schortelwoensdag |
woensdag voor Pasen, |
| schortkandelaar |
staande kandelaar, voorzien van een schermpje tegen uitwaaien |
| schot |
belasting als landrente verschuldigd aan de heer, ook ruimte voor loslopend vee vast te zetten |
| schoteldoek |
vaatdoek |
| schotelhuis |
washok, bijkeuken |
| schotgaarder |
inner van de (opbrengst)belasting |
| schotgaerder |
de ambtenaar die het ”schot”bepaalt en int |
| schotgavel |
hooivork |
| schotgeld |
opbrengst |
| schotkerver |
belastinginner. De betaling werd op de kerfstok d.m.v. een inkerving aangebracht |
| schotporte |
valdeur in de poort , aan de onderzijde voorzien van scherpe ijzeren punten |
| schotschietende huysen |
belasting verschuldigde huizen |
| schotvarken |
mestvarken |
| schotvri |
vrijgesteld van de “schot” belasting |
| schouboete |
boeten voor niet goed schoonmaken van de sloot |
| schoubrief |
akte waarin beschreven hoe de schouw geregeld is / wordt |
| schoudach |
dag waarop geschouwd werd |
| schoudeljaer |
schrikkeljaar |
| schoudenaer |
schuldenaar |
| schouhouder |
gevangenbewaarder |
| schouhouder |
gevangenbewaarder |
| schouster |
vrouw die visioenen heeft |
| schout |
een rechtstreekse vertegenwoordiger van de heer der heerlijkheid, rechterlijk ambtenaar, die in civiele zaken rechtsprak, hoofd van een ambacht. |
| schouteteboete |
boete aan de schout de voldoen |
| schoutetenbrief |
akte van een voor de schout geschiedde rechtshandeling |
| schoutetendiener |
gerechtsdienaar |
| schoutetendoem |
het rechtsgebied van de scout |
| schoutetinne |
vrouw van een schout |
| schoutheete |
schout, vertegenwoordiger van de graaf als hoofd van politie en gerecht |
| schoutmaenre |
schuldeiser |
| schoutmate |
de maat die bepaald is voor de schoutmudde |
| schoutmudde |
een bepaalde hoeveelheid koren als grondrente |
| schouwe |
een inspectie zoals in de schouwbrief is vastgesteld |
| schouwer |
de ambtenaar belast met de schouw |
| schouwvagher |
schoorsteenveger |
| schrede |
lengtemaat,
1 schrede = 2,5 voet,
landmeterspas, -tree = 2 gemene schrede = 5 voet |
| schreiboom |
boom als grenspaal |
| schreur |
kleermaker |
| schribaan |
lessenaar, secretaire |
| schricbrief |
schriftelijke bevestiging van (uitstel van betaling) verkoop op termijn |
| schriefboek |
kasboek, cahier |
| schriftuyre |
rechtsstuk, pleitstuk |
| schriftuyren, |
zie feyten, |
| schrijfhout |
timmergereedschap |
| schriver |
persoon die kan schrijven en tegen betaling brieven schrijft |
| schriyfgerief |
schrijfgerei, schrijfbehoeften |
| schrobbelaar |
bediener van de schrobbemolen, onderdeel van de voorspinmachine voor het weven van lakenstof
ook visser die vist met schrobnet. |
| schrobber |
lijkverzorger van pestlijders |
| schrodere, |
kleermaker |
| schrooien |
verplaatsen door met touwen erom heen rollen |
| schröter |
doekensnijder |
| schruiven |
bankschroeven |
| schryfmeester |
onderwijzer |
| schryven |
schrijven |
| schuddelkist |
gevangenis |
| schueren |
omploegen om bouwland in weiland te veranderen |
| schuite voerders |
scheepsbevrachters |
| schumer |
landloper, straatrover |
| schurre |
zie schorre |
| schutbrief |
brief met de regeling voor het schutten en opvangen van het vee |
| schutehavene |
haven met ligplaats voor binnenvaartschepen |
| schuthuys |
noodstal voor vee tijdelijk in onder te brengen |
| schutmeester |
ambtenaar die het beheer heeft over de schuil-huizen en stallen |
| schutpael |
paal waaraan loslopend vee wordt vast gezet op de gemeente wei of schutweide |
| schutten |
het vangen, tegenhouden etc van loslopend vee en aan de schutpaal vastzetten of in de “schot” opsluit |
| schuttenpijper |
fluitspeler bij de schutterij |
| schutterij |
de vereniging welke in de middeleeuwen voor de verdediging van de stad zorgde |
| schuttinge |
het vangen en vast zetten vee dat op verboden plaatsen liep |
| schutzengelfest |
feest van de beschermengel, vanaf 1700, 2 oktober daarvoor 29 september, nu echter 2e zondag van september |
| schuur |
onweer, hagel en bliksem, zwaar weer |
| schuyfspel |
sjoelbak |
| schuytenvoerder |
binnenschipper |
| schuytman |
werkman op een vrachtschuit |
| schuyttrekker |
trekker van een schuit lopend op het jaagpad |
| schuytvoirders |
personenvervoer per schuit over binnenwateren |
| schwager |
broeder van een echtpaar |
| schwertdegen |
jonge ridder |
| schyeten |
voortduwen |
| sciatica |
heup en lende pijn |
| scientia |
wetenschap |
| scieur |
houtzager |
| sciif. |
tafel; dikwijls de tafel, waarom de rechters bij hun beraadslaging buiten de schepenbank zaten. |
| scijnsgoit |
zie chijnsgoet |
| scilicet |
namelijk |
| sciltboortich. |
behorende tot een stand die de wapenen mag voeren, van ridderlijke geboorte |
| scindere |
weghalen (bij bevalling) |
| scintillatio |
glinstering, tinteling, fonkeling |
| scipknecht |
matroos |
| scipknecht |
matroos |
| scipman |
schippersknecht |
| scipper |
schipper |
| scipwrictere |
scheepsbouwer, arbeider op een scheepswerf |
| scisma |
tweespalt, scheuring |
| scismatijcq |
scheurmaker |
| scissie |
zie scisma |
| scissum |
er uitgerukt |
| scissuur |
splijting, scheur |
| sclatorius |
dakdekker |
| sclopetus |
geweer, buks |
| scoeboeter |
schoenlapper |
| scoel |
school |
| scoel |
zie scolescat |
| scoelappers |
schoenhersteller |
| scoelmeester |
schoolmeester |
| scoemaker |
schoenmaker |
| scoenewercstricghe |
schoenmaakster |
| scolaris |
scholier, leerling |
| scolas |
afk. scolasticus, hoofd van de school |
| scolasticus |
hoofd van de school |
| scolescat |
boete, voorschot |
| scoparius |
straatveger |
| scopus |
wit, doel, oogmerk |
| scorator |
verwekker van een onecht kind, hoerenloper, overspelpleger |
| scorpionarius |
boogschutter |
| scorta |
ongehuwde moeder |
| scortatie |
hoerering, hoererij |
| scortatio |
overspel, echtbreuk |
| scortator |
hoerenloper, verwekker van een onecht kind |
| scorteren |
hoereren |
| scortum |
lichtekooi, hoer |
| scotporte |
houten valpoort |
| scoutetedoem |
ambt van schout in bepaald gebied |
| screuder |
zie scroeder |
| scriba |
secretaris ook schrijver, klerk |
| scribere |
schrijven |
| scribere non posse |
verklarende niet te kunnen schrijven |
| scribtarius |
klerk |
| scrienmaker |
schrijnwerker, meubelmaker |
| scrijfampt |
het ambt van den schepenklerk |
| scrijfgelt |
het loon van de schepenklerk voor het maken van een schepenbrief (te betalen door de verzoeker) |
| scrijnmakere |
zie scrinewerker |
| scrinewerker |
timmerman, schrijnwerker, meubelmaker |
| scriniarius |
schrijnwerker, panelenmaker, ook geheimschrijver en zegelbewaarder |
| scrinifex |
zie scriniarius |
| scrips |
afk. scripsit, heeft geschreven |
| scripto |
geschreven |
| scriptor |
schrijver |
| scriptura |
schrift |
| scrivegelt |
zie; scrijfgelt |
| scrobster |
schoonmaakster |
| scroeder |
kleermaker |
| scrupel |
medicinaal gewicht,
1 scrupel = 1/528 pond = 20 grein |
| scruptatie |
nazoeking, doorgronding |
| scrupul |
apothekersgewicht, ca 1,3 gram |
| scrupule |
angst, bekommering, gewicht van twintig greynen |
| scrupuleus |
angstig, achterkousig, angstvallig |
| scrutarius |
opkoper, uitdrager |
| scruteren |
onderzoeken, doorsnuffelen, nazoeken, doorgronden |
| sct, |
afk. sanctus, heilig |
| sculptor |
beeldhouwer |
| scultetia |
schoutambacht, schoutschap |
| scultetus |
schout, dorpsburgemeester |
| scupteur |
beeldhouwer |
| scurre |
rabauw, guit, fielt (schurk) |
| scurriliteit |
fielterij, ,schurkachtigheid |
| scutemaker |
botenmaker |
| scuteman |
binnenschipper |
| scutmeister |
zie schutmeester |
| scutten |
schutten in een sluis |
| scutter |
schutter lid van de stadswacht of schutterij |
| scutterie |
schutterij |
| scutterie |
jacht |
| scuwen (iet). |
voorkomen |
| scuytvoerders |
bemanning van schuit voor personenvervoer |
| se affinare |
door huwelijk verwant worden |
| se marier |
trouwen |
| se scribere ignaros declar vaverunt |
verklaarde niet te kunnen schrijven |
| sec. |
afk. serviteur, dienaar, dienstknecht, bediende |
| secger |
hij die belast is met het uitspreken van een scheidsrechterlijke uitspraak |
| sechman |
zegsman, omroeper |
| secluderen |
afzonderen, afsluiten, uitsluiten |
| seclusie |
afsluiting, uitsluiting |
| second témoin |
tweede getuige |
| seconde |
tweede |
| seconderen |
bijstaan, ondervangen |
| secondine |
nageboorte |
| secours |
bijstand, hulp |
| secr |
afk. secrétair, secretaris, -resse |
| secreet |
geheim
ook gemak, toilet |
| secreet siegelt |
geheim zegel |
| secreren |
nazien |
| secretarijs |
zie secretaris |
| secretaris |
raadsschrijver, geheimschrijver, schriftheer, gerechtsschrijver, stadsschrijver |
| secretarius |
(dorps) secretaris |
| secretarius subscripsit |
als secretaris ondertekend |
| secretelijk |
heimelijk |
| secta luteranorum |
de sekte der Lutheranen |
| sectaris |
aanhanger |
| secte |
aanhang, gedeeldheid |
| seculier |
wereldlijk |
| seculum |
honderdjarige eeuw |
| secunda (feria) |
maandag |
| secunda vota |
tweede belofte, tweede verloving |
| secundum quid |
na iets |
| secundus |
tweede |
| securiteit |
veiligheid, onbekommerdheid, onbeschroomdheid, gerustheid |
| sed |
maar |
| sedecim |
zestien |
| sediteus |
oproerig |
| seditie |
oproer |
| seductor |
verleider, de vader van een onecht kind |
| seeckere |
een bepaalde |
| seeckere origin |
het origineel |
| seeker |
zie seeckere |
| seelant |
aan zee gelegen land |
| Seelen (aller) |
Allerzielen, 2 november |
| seelmaker |
touwslager |
| seemarche |
kuststreek |
| seengaren |
pezen voor bogen |
| seent |
kerkelijk gericht houden, kerkvisitatie |
| seentplichtich |
verplichting om voor de kerkvisitatie te verschijnen |
| seentschepen |
de schepen als wereldlijk gezag vertegenwoordiger in het “seent |
| seevont |
het recht op de op het strand gevonden goederen |
| segelwas |
de te smelten was voor zegels |
| segger |
zie secger |
| seghel |
zegel |
| segisser |
magere Hein, de man met de zeis |
| segrijn |
leer van ezel- of kamelenhuid gemaakt |
| segristanus |
koster |
| segwoort |
bewering zonder bewijs |
| seiden |
snaar op een instrument |
| seidenneger |
zijde -breister |
| seiger |
ijker |
| seigerschmied |
groot uurwerkmaker |
| seigneur |
heer |
| seigneurie |
heerlijkheid, in de middeleeuwen het gebied waarover men het gezag uitoefende onderverdeeld in een hoge of lage heerlijkheid |
| seigneurie |
heerschappij, heerlijkheid |
| sejunctie |
onderscheiding, afscheiding |
| sekel |
zeis, sikkel |
| sekele |
zie sekel |
| sekerheyt |
zekerheid |
| sel barnen |
zoutmaken |
| selen |
zeilen |
| selfsegel |
door zijn eigen zegel gezegeld en bekrachtigd |
| selig |
overleden |
| sellarius |
zie sellator |
| sellatius |
zie sellator |
| sellator |
zadelmaker |
| selle |
gezel |
| selver |
van hem zelf, maar ook zilver |
| selverijn |
zilveren |
| semblant |
schijn |
| semen |
zaad, kroost |
| semiennis |
een half jaar oud |
| seminarium |
planthof, kwekerij, snij-hof (bloementuin) |
| seminis |
van het zaad |
| semiplene probatie |
halve proeve, bewijs ten halve |
| semistultus |
halfdwaas |
| semmler |
witbroodbakker |
| sen |
afk. senior |
| senaet |
bestuurslichaam van een stad |
| senateur |
raadsheer |
| senatus-consulta |
raadsbesluiten |
| sendael |
doek van linnen, neteldoek, fijn linnen. |
| sendebrief |
aanbevelingsbrief, missive |
| sendefeeste |
Pinksteren |
| senechaussee |
rechtsgebied van een seneschalk, rechtbank van een senechalk |
| senectus |
hoge ouderdom |
| senectute confectus |
zwak van ouderdom |
| senescalcus |
ambtenaar belast met toezicht op koningshuis, aanvoerder van het leger |
| senescalissa |
vrouw van een seneschalk |
| seneschalk |
zie senescalcus |
| senex |
grijs en eerwaardig, oude man |
| senii |
van de ouderdomskrachten |
| senilicus |
oud mannetje |
| senio confectus |
door ouderdom uitgeput |
| senior |
ouderling, oudste |
| sensal |
makelaar |
| sensibel |
gevoelig |
| sentence capitale |
doodvonnis |
| sententia |
vonnis |
| sententiare |
zie sententie |
| sententie |
vonnis, oordeel, het gewijsde, zin -en zede spreuk, spreuk, zin-uitting |
| sententie-diffinitijf |
eindoordeel |
| sententiëren |
vonnissen, oordeel vellen |
| sententieus |
zinrijk, kernachtig, bondig |
| sentiment |
gevoeligheid, gevoelen, oordeel |
| sentinel |
schildwacht |
| sentir le fagot |
van ketterij verdacht worden |
| separabil |
onderscheidenlijk, (afscheidelijk?) |
| separatie |
scheiding |
| separatie bonorum |
boedelscheiding |
| separatio a toro et mensa |
gescheiden van tafel en bed |
| separatio quoad torum et mensam |
gescheiden van tafel en bed |
| separatio quoad vinculum sepelivi |
echtscheiding |
| separeren |
scheiden |
| sepelevi |
ik heb begraven |
| sepelivi |
echtscheiding |
| seperanus |
hoogste, voornaamste, exclusieve bevoegdheid tot uitoefening van publiekrechtelijk gezag |
| seponeren |
weg leggen, ter zijden leggen |
| septem |
zeven |
| septem dies |
zeven dagen |
| septembris |
in september, 9e maand
ook voorkomend als; September, Septembre, 7ber, 7bre |
| septemdecim |
zeventien |
| septennis |
zeven jaar oud |
| septimana |
week |
| septimanarum |
weken |
| septimanarum communis |
de week voor allen, vanaf 29 september |
| septimanarum rogationum |
de week van de gebedsomgang, Hemelvaartsweek |
| septimo |
op de zevende |
| septimus |
zevende |
| septimus dicimus |
zeventiende |
| septingentesimus |
700e |
| septuagenarius |
zeventigjarige |
| septuagesima |
de 70e dag, de 9 zondag voor Pasen |
| septuagesimus |
70e |
| septuaginta |
zeventig, 70 |
| septuennis |
zevenjarige |
| sepulchre |
graf |
| sepulcrum |
graf |
| sepulivi |
ik heb begraven |
| sepulter mortuorum |
doodgraver |
| sepultura |
begrafenis, uitvaart, cremeren van een lijk
ook graf |
| sepultus in cemetero |
op het kerkhof begraven |
| sepultus in choro |
in het koor begraven |
| sepultus in coemeterio |
op het kerkhof begraven |
| sepultus in ecclesiae |
in de kerk begraven |
| sepultus in ecclesiae navi |
in het schip van de kerk begraven |
| sepultus in templo |
in de kerk begraven |
| sepultus(-ta, -ti) |
begraven |
| sequele |
gevolg |
| sequester |
scheidsman, zegsman, makelaar, in wiens handen een betwiste zaak te bewaren, en als in verzekering gesteld werd |
| sequestratie |
overgift, inbewaringstelling (overdragen?)
ook gerechtelijk besluit |
| sequestreren |
overgeven, in bewaring stellen |
| serator |
slotenmaker |
| sercksetter |
grafsteen -, maker en plaatser |
| sereniteit |
helderheid |
| serge |
zie serge de Nimes |
| serge de nimes |
keper geweven stof van wol later ook van katoen (denim) |
| sergeant |
bedienaar, rechtsbode |
| Sergeant-reformé |
op non-actief gestelde sergeant |
| sergiant |
zie seriant
ook extra lange lijmklem |
| seriant |
knecht, helper, soldaat |
| seriantegelt |
soldij |
| serianterie |
verplichting tot het zenden of leveren van soldaten |
| sericarius |
zijdebewerker |
| serieus |
ernstig |
| serjiant |
zie seriant |
| serment |
eed voor geheimhouding bij werkzaamheden, eed, plechtige belofte |
| sermijn |
geweven stof uit de weverijen van Leiden |
| sermoen |
betoog, predikatie, leerreden, vermaning |
| serpent |
slang |
| serpetijn |
klein soort kanon |
| serr |
afk. serrurier, slotenmaker, ijzerhandelaar |
| serrarius |
zagenmaker |
| servateur |
behoeder, behouder |
| servatis servandis |
met inachtneming van de voorschriften |
| serveriteit |
hardigheid, strengheid |
| servetten (met dubbele roosjes) |
servetten met ingeweven motieven |
| serviteur |
dienaar |
| servituit |
dienstbaarheid |
| servitus prædiorum rusticorum |
velddienstbaarheden |
| servitus prædiorum urbanorum |
huisdienstbaarheden |
| servituten |
erfdienstbaarheden, dienstbaarheden |
| servitutes rerum |
erfdienstbaarheden, servituten, lasten waarmede een erf is bezwaard ten dienste van een ander erf |
| servituyt |
dienstbaarheid |
| servus |
knecht, dienaar, schildknaap |
| servysmeester |
inkwartieringsambtenaar |
| sescentesimus |
600e |
| sesdeel |
het zesde deel (bv van geld) |
| sesenti |
zeshonderd |
| sesquiennis |
van anderhalf jaar |
| seßio |
zitting, vergadering, bijeenkomst |
| seste |
zesde |
| sestehalf |
vijf en een half |
| sester |
inhoudsmaat voor olie, 1 sester = 40 mengel |
| set |
kont, achterste |
| settere |
belastingontvanger |
| setterlyden |
inwoners |
| seu |
anders gezegd |
| seurete des corps, |
vrijgeleide, vrijbrief |
| seveer |
streng, gestreng |
| sevendach |
weekdient voor een overledene |
| sevendalf |
zes en een half |
| seventuuch |
de verklaring of getuigenis door zeven geërfden waarvan er 4 boven en 3 onder een betwist stuk grond over het eigendom of de grensscheiding daarvan |
| sex |
zes |
| sexagenarius |
zestigjarige |
| sexagesima |
de 60e dag, de 8e zondag voor Pasen |
| sexagesimus |
60e |
| sexaginta |
zestig |
| sexdecim |
zestien |
| sexe |
soort, geslacht, kunne, hij, of zij |
| sexennis |
zes jaar oud |
| sexta (feria) |
vrijdag |
| sextillis |
de 6e maand, later is dit augustus geworden |
| sextus |
zesde, 6e |
| sexus |
geslacht |
| seyen feill |
zijden sluier |
| Sg |
afk. signature, ondertekenaar(ster) |
| Sgr |
afk. seigneur, heer, leenheer, landsheer |
| shoofs (van....) |
het Gerechtshof (van .....) |
| sibbe |
de familie, verwanten of familieleden |
| sibbedag |
bijeenkomst van familieleden en naamgenoten |
| sibbedeel |
verwantschapsgraad |
| sibbeheid |
verwantschap |
| sibbekunde |
familiekunde |
| sibbemaech |
bloedverwant |
| sibber |
nader familie |
| sibbesten |
de naaste familieleden |
| sibbetabel |
parenteel, waar ook de afstammelingen in de vrouwelijke lijn zijn opgenomen en die dus alle nakomelingen van de stamvader omvat |
| sibbetale |
graad van bloedverwantschap |
| sibbevooght |
verwantschap -of bloedvoogd, (tweede) voogd |
| sibbevrient |
zie sibbemaech |
| sibbicheit |
bloedverwantschap, verwantschap, overeenkomst in aard, verschijnselen, enz |
| sibi |
aan zich, aan hem, aan haar. |
| sic attestor |
zo, aldus, aldus verklaar ik |
| sicaneren |
moorden |
| sicanerie |
baatzoekigheid, hoetelachtigheid ?, moorden |
| sicaneur |
hoetelaar, baatzoekig, moordenaar |
| sickele |
sikkel |
| sickelmaker |
sikkelmaker |
| sicut (et) |
en eveneens |
| sidelsloot |
bermsloot |
| sideval |
zijlinie, het komen van erfgoed aan een zijlinie |
| sidten |
zeden |
| siechuus |
ziekenhuis |
| sieckman |
melaatse |
| sieckten |
ziekten |
| siedehuus |
zoutziederij |
| sieden |
koken, braden |
| siedoec |
doek om stoffen te zeven |
| siekevoget |
bestuurder van het gasthuis |
| siektens |
zie sieckten |
| sielboec |
boek met vermelding van de overledenen |
| siepel |
ui |
| sigilavit |
hij heeft bezegeld |
| sigillatum |
is bezegeld |
| sigillatur |
wordt of is bezegeld |
| sigillum |
zegel |
| signaal |
teken |
| signatura |
handtekening, ondertekening, tekening |
| signavit |
hij heeft ondertekend |
| signet |
zegel, ook zegelring, merkring |
| significant |
duidelijk |
| signifieren |
betekenen, aanzeggen |
| signum |
teken |
| sijl |
waterloop, waterwerken |
| sijlboeck |
een boek met de regels aangaande de “sille” (waterlopen) in een waterschap |
| sijlrechter |
rechter in een waterschap |
| sijlschot |
waterschapslasten |
| sijlvenster |
sluisdeur, soms ook de sluis |
| sijsgoet |
goed waarover accijns verschuldigd is |
| silentie |
stilzwijgend |
| sille |
stoep voor een huis, ook de oppervlakte van een stuk land dat in een dag kan worden geploegd |
| silva |
bos, woud |
| Silva Ducis |
‘s Hertogenbosch |
| silveren cop |
zilveren kommetje |
| silveren ducaton |
munt |
| silverfoelge |
bladzilver |
| silvergelt |
zilvergeld, zilveren munten |
| similarius |
witbroodbakker |
| similis |
gelijk |
| similiter |
gelijkelijk |
| simpel |
enkel, eenvoudig, slecht |
| simpliciteit |
eenvoudigheid, slechtigheid, eenvoudigheid |
| simulatie |
veinzing, bewimpeling |
| simuleren |
veinzen, bewimpelen, voorwenden |
| sinceer |
oprecht, eenvoudig |
| sinceriteit |
oprechtheid, openhartigheid |
| sindael |
zie sendael |
| sine |
zonder |
| sine dode hant besoeken |
onderzoek instellen omtrent den toestand van een toegevallen erfenis voor de aanvaarding daarvan |
| sine preavia proclamatione |
zonder voorafgaande afroeping |
| singelmuer |
een muur aan de buitensingel van een stad |
| singulariteit |
bijzonderheid, eigenaardigheid, zonderlingheid |
| singulier |
bijzonder, zonderling |
| sinilis |
afgeleefd, door ouderdom |
| sinister |
slinks, vals |
| sinnich |
bij zijn volle verstand, in bezit van zijn geestvermogens |
| sinopel |
heraldiekteken, kleur, ook groen of emaldgroen genoemd, weergave met schuinsrechtse arcering |
| sinstag |
dinsdag |
| sinte |
de heilige |
| sinxen |
Pinksteren |
| sippe |
een niet scherp begrensde groep van verwante personen, in engere zin de gehele verwantschap van enkele personen |
| sippenamt |
genealogisch bureau |
| sippenforschung |
genealogisch onderzoek |
| sippenhaft |
in arrest, in hechtenis zijn van de familie |
| sippenlade |
familiearchief |
| sippenschafttafel |
sibbetabel, tabel van familieleden |
| sippenstolz |
familietrots |
| sippenüüberlieferung |
familietraditie |
| sisenaer |
sijsmeester |
| sister |
inhoudsmaat voor koren =ca 49 ltr. |
| sisteren |
in recht stellen, iemand vertonen, ofte doen komen |
| sisterman |
ambtenaar die met een “sister” volumes van granen etc meet |
| sitas |
zie situs |
| sitientes venita (ad aquas) |
zaterdag voor Pasen |
| Sittardiensis |
van Sittard |
| sittekiste |
stoel met er onder een gesloten kist |
| situ |
ter plaatse |
| situëren |
stellen, aanwijzen van plaats, gelegen zijn |
| situs |
situatie, stand, gelegenheid, eigenschap eender plaatse |
| situs |
gelegen, oorspronkelijke toestand |
| sive |
ofwel, anders gezegd |
| sjees |
klein licht tweewielig voertuig, meestal met een kap |
| skute |
platbodem zeilschip |
| slaaprok |
zie beidje, ook bijtje genoemd |
| slaapstee |
logement |
| slabbe |
zie saloppe |
| slach |
soorten en maten |
| slach aandeel |
meestal: een gedeelte van een weg, water of dijk, tot welk onderhoud een college of een persoon verplicht is |
| slachbosch |
kreupelhout, struikgewas, hakhout |
| slachbrugge |
ophaalbrug |
| slachcleet |
kussenovertrek |
| slachdach |
de dag waarop een koop wordt toegewezen |
| slachgelt |
tolgeld |
| slachmolen |
oliemolen |
| slachtbeeste |
slachtvee |
| slachturf |
baggerturf |
| slaeckijnghe |
vrijlating |
| slaepclocke |
avondklok, gaf het begin van de nacht aan |
| slaepers messe |
mis omstreeks 10 uur 30 voor de middag |
| slaeplaeckens |
beddenlakens |
| slaeplaken |
bedlaken, lijkkleed |
| slaeplief |
bijzit |
| slaepstat |
slaapplaats |
| slaepstede |
zie slaepstat |
| slaetculcte |
matras |
| slagmaler |
molenaar op een slagmolen (oliemolen) |
| slagturven |
veen baggeren, de veenlaag onder water werd tot op de kleilaag door slagturven gewonnen |
| slangenkint |
slangengebroed |
| slaper |
de balk waarop het span van het dak rust. ook een schepenbrief die niet tijdig vertoond is en dus zijn kracht grotendeels verloren heeft
ook betaalmiddel, zilveren munt ca 1500 |
| slapers |
pensiongasten |
| slatter |
die sloten uitbaggert |
| slavine |
reismantel |
| slechtbijl |
bijl met korte steel |
| slechter |
arbeider die de grond spreid |
| sleef |
pollepel, zowel van hout als metaal |
| sleepdegen |
lange degen |
| sleepstake |
soort eg, houten plank met korte tanden om het land glad te maken |
| sleescatte, |
muntrecht |
| sleg |
zie slegge |
| slegge |
zware houten hamer, voor inslaan van palen gebruikt. |
| sleghel |
houten hamer, maar ook hendel |
| sleis |
lange stang met greep, om grote vuren en roosters schoon te maken |
| slemp |
slijmerige klei |
| slenk |
ondiepe kom |
| sleslepers |
arbeiders die de vracht sleden trekken, soms ook met paarden er voor |
| sleunen |
hakken |
| sleutelraaks |
ketting waaraan de vrouwen hun sleutels droegen |
| sleutelriem |
zie sleutelraaks |
| sleynen |
snoeien van takken |
| sliclant |
niet bedijkt land |
| slief |
zie sleef |
| slijtgelt |
betaling door een vreemdeling om in de stad zijn waren te mogen verkopen |
| slincker |
linker, aan de ….. |
| slob |
vaak een doodlopende steeg, plaats waar men kan ontsnappen, ook gebruikt voor elke kleine opening |
| slobbe |
zie salope |
| slobhoos |
slobberbroek |
| sloepbestierder |
bestuurder van de sloep, meestal een bootsman |
| sloet |
sloot |
| sloete |
slotenmaker |
| sloobrade |
gebraad van gevulde varkensdarmen |
| slootvri |
vrijgesteld van het onderhouden van sloten (watergangen) |
| slop |
geheime plaats, schuilhoek, doodlopende steeg |
| slotelare |
slotenmaker |
| sloteldragers |
schepenen die bevoegd waren om de stads sleutels te bewaren |
| slotemakre |
zie slotelare |
| slots |
boete |
| slovaert |
rouwmantel, gedragen door de lijkbidder |
| slovenmaker |
voorschoten maker |
| sloyer |
lange smalle doek, als versiering op een hoed gedragen |
| sluier |
sjerp |
| sluikerijen |
smokkelarij |
| sluipschool |
niet erkende school |
| sluizer |
zie sluyswachter |
| sluse |
elke waterkering, ook zonder een doorlaat mogelijkheid |
| sluusdore |
sluisdeur |
| sluuswael |
verdiept en verbreed deel voor de sluis |
| sluutcorf |
korf met deksel (s) |
| sluutgelt |
de geldsom, door de in boeien gesloten (of afzonderlijk opgesloten) gevangenen betaald om zich levensonderhoud te verschaffen |
| sluys |
sluis |
| sluysdoere |
sluisdeuren |
| sluyswachter |
sluiswachter voor het openen dichten van een sluis, |
| slypsteen |
slijpsteen |
| smaerkerse |
vetkaars |
| smaermaent |
november maar soms ook al oktober |
| smak |
plompe vrachtschuit met een boom voortbewogen |
| smalheer |
ambachtsheer (eigenaar van een ambacht), die namens de landsheer de rechtsmacht uitoefent |
| smalheerlijcheit |
ambachtsheerlijkheid, met een lage rechtsdwang |
| smalreheer |
zie smalheer |
| smalschip |
smal vaartuig speciaal voor een type sluis gemaakt |
| smalt |
zie smout |
| smaltiende |
kleine tiende, een belasting |
| smedegetouw |
smidswerk gereedschap |
| smedenambagt |
smederij |
| smeekolen |
zeer gasrijke kolen speciaal voor een smidse |
| smeersmelters |
smelters van dierlijk vet |
| smelthuys |
huis met smeltoven |
| smersnider |
spekverkoper |
| smesse |
zie smisse |
| smetachtich |
besmettelijk |
| smette (in) |
besmet met een besmettelijke ziekte |
| smeuderwoeker |
zie smuederwoker |
| smicke |
gesel, zweep |
| smisse |
smidse, smederij voor grof smeedwerk |
| smitmeester |
voorman in een smederij |
| smitten |
smederij, smidsoven |
| smokkeltappers |
zonder vergunning drank tappen en verkopen |
| smout |
vet, smeer, olie zowel uit gewassen als dieren verkregen |
| smoutgen |
vetsmelter |
| smoutmolene |
oliemolen |
| smouttappere |
oliehandelaar, meestal in spijsolie |
| smoutwerc |
met boter ingevet wol -weefsel |
| smuederwoker |
vuile of smerige woeker, ongeoorloofde winst |
| smyt |
smeed |
| snaartuigen |
muziekinstrumenten met een snaar bespanning |
| snabbe |
trekschuit |
| snaphaanen |
ontstekers voor vuurroeren |
| snaphaen |
struikrover, ook munt met een waarde van ca 5 stuivers |
| snaphaendrager |
soldaat |
| snaphaenen |
soort geweer |
| snedelinc |
kind geboren met een keizerssnede |
| sneeplocke |
sneeuwvlokken |
| snees |
oppervlakte maat, groot circa 2,5138 ca, in elk deel van het land anders van oppervlak. ook 1 snees = 20 stuks eieren of vis |
| snidemaerte |
meisje belast met de kruidentuin |
| snikschuit |
trekschuit |
| snipschuit |
zie snikschuit |
| snoeisabel |
zeis |
| snoeizeis |
zie halve maan |
| snotveger |
barbier |
| snuijterbak en snuiter |
kaarsendover met houder |
| snyers |
maaiers, loswerkvolk voor de oogst |
| sober |
nuchter, zuinig, spaarzaam, schaars |
| sobriëteit |
nuchterheid, spaarzaamheid |
| sobrina |
nicht van moederszijde |
| sobrinus |
neef van moederszijde |
| socer |
schoonvader |
| socer magnus |
grootvader van de huwelijkspartner |
| soceri |
van de schoonvader |
| socht |
besmettelijke ziekte |
| societeit |
gezelschap, maatschap, gemeenschap |
| socrinus |
zwager, echtgenoot van zuster |
| socrus |
schoonmoeder |
| socrus magnus |
grootmoeder van de huwelijkspartner |
| socrus major |
overgrootmoeder van de huwelijkspartner |
| sodalis |
kameraad, reisgezel |
| sodalitas |
verbroedering |
| sodomie |
ontucht, ook zelfbevrediging, |
| soe |
hoe |
| soebrakich |
verbreking of schending van een “soene” |
| soenboec |
boek waarin vermeld is de verzoeningen tussen twee partijen |
| soenbrief |
brief waarin overeenkomst is omschreven |
| soencedele |
zie soenbrief |
| soendincbrief |
zie soenbrief |
| soene |
een door en voor het gerecht voor de scheidsrechters plaatsgevonden verzoening van twee partijen, dit zijn vaak meningsverschillen, manslagzaken, verwondingen, de soene was dan een geldboete, een afkoop van de geleden schade etc. |
| soenseggen |
uitspraak in een “soene”m door scheidslieden |
| soenvonnisse |
de uitspraak in een “soene” door het gerecht |
| soeur |
zuster, non |
| soeur consanguine |
halfzuster van vaderszijde |
| soevereiniteit |
exclusieve bevoegdheid tot uitoefening van publiekrechtelijk gezag |
| soglam |
een bij de koe nog drinkend kalf of lam bij een schaap |
| soir |
namiddag, avond |
| soirée |
zie soir |
| solaas |
troost |
| solageren |
vertroosten |
| soldanus |
soldaat |
| soldenier |
zie soldanus |
| solemneel |
jaarlijks terugkerend, feestelijk, plechtig, plechtige |
| solemneele |
zie solemneel |
| solemnele |
enkelvoudig |
| solemnicatio, |
zie solemnisatie |
| solemnisatie |
trouwplechtigheid |
| solemniseren |
vieren, feestvieren, hoogtijd houden, plechtstatig |
| solemnitatio |
zie solemnisatie |
| solemniteit |
hoogtijdviering, feest, plechtig |
| solemniter |
plechtig |
| solemniteyten |
plechtige handelingen |
| solemnizatum |
ingezegend |
| solicessatio |
braakliggend |
| solicitor |
procureur, zaakwaarnemer |
| solidair |
gezamenlijk, hoofdelijk |
| solide |
louter, hecht, hard, vast, lichamelijk |
| soliditeit |
degelijkheid als betaler, louterheid, dichtheid, vastigheid, lichamelijkheid |
| solis dies |
zondag |
| solitair |
eenzaam |
| solitis proclamationibus |
na de gebruikelijke roepen |
| sollers |
bekwaam |
| sollicitatie |
beneerstiging?, verzoek |
| sollicitator |
verzorger van iemands belangen, van iemands rechtszaak bij de regering |
| solliciteren |
beneerstigen ?, verzoeken, iemand lastig vallen, iemand verontrusten |
| solomniteit |
verhevenheid |
| solstitie |
zonnestand |
| solstitium |
zonnewende, 24 juni , zonnekeerpunt |
| solstitium hiemale |
winter zonnewende, 25 december |
| solum |
alleen |
| soluta |
alleenstaande vrouw, ongehuwde vrouw |
| solutie |
oplossing, lossing, betaling |
| solutus |
alleenstaande man, ongehuwde man |
| solvent |
betaalbaar, instaat te betalen, geldig, rechtsgeldig |
| solvere |
betalen voldoen |
| solveren |
oplossen, lossen, betalen, verklaren |
| solvit |
hij, zij, hebben betaald |
| solvyt |
zie solvit |
| sombre |
beschaduwt, bedekt, treurig, akelig, droevig |
| somer |
inhoudsmaat voor graan,
1 somer = 1/3 malder, =2 vat |
| somerbaen |
weg die alleen in de zomer te gebruiken was, niet verharde aarden baan |
| somerdijc |
zomerdijk, een lage dijk voor de uiterwaarden |
| somerlant |
uiterwaard |
| somma lateris |
onder aan een bladzijde de optelling van alle bedragen |
| sommarie |
inhoud, kortbegrijp?, korte samenvatting, in het kort |
| sommatie |
dagvaarding, gerechtelijke opeising |
| sommer |
zie somer |
| sommeren |
afeisen, afvorderen, uiteisen, vereisen, opeisen, optellen |
| sommieren |
sommeren, eisen |
| somtues |
zie sumptueus |
| sonder bespieringe |
onbelemmerd, zonder belemmering |
| sonder erlist |
zonder arglist, zonder kwade opzet |
| sonder oir |
zonder nageslacht |
| sonderen |
gronderen? (op de vaste grond zetten), onderzoeken, peilen, uithoren |
| sone |
zoon |
| sonne, bi der sonnen ute ende bi der sonnen in |
van zonsopgang tot zonsondergang
|
| sonneabend oculi |
zondag voor oculi |
| sonnenavont |
zaterdag |
| sonnendaich |
zondag |
| sonnennobel |
gouden munt, waarde? |
| sonnwende |
zonnewende, 24 juni |
| sont comparus |
zijn verschenen |
| soo |
wanneer |
| soo groot ende cleyn |
in afmeting als blijkt |
| soochstal |
varkensstal |
| soor |
uitgedroogd |
| sophist |
muggenzifter, wijsneus, betweter, haarklover, woord-vitter |
| sophistiseren |
muggenziften, betweterig |
| soror |
zus |
| soror germana |
halfzuster |
| soror patris |
zuster van de vader |
| soror patruelis |
kind van een broer of zus |
| sorores |
de zusters |
| sororis |
van de zusters |
| sororum |
zie sororis |
| sorteren |
uitzonderen |
| sosius |
verbondene |
| sotorius |
zwager |
| sotternie |
klucht, kort toneelspel met grappige inhoud, middeleeuws toneelspel |
| sottise |
dwaasheid, grofheid, zotheid |
| soude |
zou |
| soude ghelieven |
zou willen |
| soudenier |
zie saudat |
| soulagement |
troost, verlichting, opluchting, verzachting |
| soulageren |
vertroosten |
| soumis |
onderdanig, gedwee |
| sout |
soldij, ook loon in het algemeen zowel in geld als in natura |
| souteneren |
ondersteunen, staande houden |
| souterrain |
opperhoofd, opperste, oppermachtig |
| soutvaten |
zoutstrooier |
| souverainiteit |
oppermacht, opperhoofdigheid |
| soverein |
exclusieve bevoegdheid tot uitoefening van publiekrechtelijk gezag |
| spadelant |
moerasland gebruikt voor de zoutwinning |
| spademakere |
gereedschapmaker, spadenmaker |
| spadenier |
seizoensarbeider, spitter |
| spaense stoelmaecker |
rotanstoelen maker |
| spaesvat |
wijwatervat |
| spalderen |
de ruimten tussen de bogen van gewelven volmetselen |
| spanne |
balk, gording, dakspantenhout |
| spanninge |
kapspanten |
| sparge(e)ren |
verspreiden |
| spatie |
witte ruimte, lege plaats |
| spatieus |
ruim, wijt |
| specht |
Spaanse soldaat |
| speciaal |
zonderling, bijzonder |
| speciale procuratie |
zonderlinge last, met bijzondere opdracht |
| specialijck |
in het bijzonder |
| specialijk |
inzonderheid, bijzonderlijk |
| specialiteit |
bijzonderheid |
| specialyck |
specialiteit |
| speciarius |
specerijenhandelaar |
| specie |
gedaante, soort, bijzonder |
| specierente |
rente in natura |
| species |
gedaante, soort, gemeen gedaante |
| specieus |
uitzonderlijk, zonderling schoonschijnend, bedrieglijk, misleidend |
| specificatie |
uitzondering, benoeming, uitdrukking, gedaangeving, rekençeel, gesplitst |
| specifiëren |
specificeren, sonderen, uitzonderen |
| speckhaelders |
landlopers, bedelaars |
| spectakel |
schouwspel, beschouwspel |
| spectateur |
aanschouwer |
| spectatie |
opmerking, bespeuring, bespieding, beschouwing |
| specteren |
aanschouwen |
| specterende sijn |
betrekking hebbende op, daarbij behorend |
| speculatijf |
opmerkend, bespiegelend, met onzekere kans op winst |
| speculator |
spion, waker, opmerker, aanschouwer |
| speculeren |
bezinnen, bespeuren, bespieden, beseffen, beschouwen |
| speek |
spaak |
| speelhuyzen |
bordelen, danshuizen |
| speelmeid |
hoer werkzaam in een speelhuis |
| speelwort |
uitdagende opmerking, scheldwoorden |
| spekkoper |
varkensslager |
| spekkoppers |
handelaren in varkensvlees |
| speksnyders |
snijders op een walvisvaarder |
| speldenwerkster |
kantklosser, kantkloster |
| spelleude |
muzikanten |
| spelonk |
aardkuil, grot |
| spenderen |
bekostigen, verspillen, aan te kost hangen |
| speten |
twee steken diep |
| speye |
zie spoye |
| spibelaar |
landloper |
| spica |
korenaar |
| spicarium |
graanzolder |
| spiegaten |
kijkgaten in gevelmuren |
| spies |
kleine speer van voetknechten |
| spigelmaecker |
spiegelmaker, ook verguldselmaker van lijsten |
| spigilie-werckers |
passementwerker (smalle stroken en biezen) |
| spijcker |
zie spiker |
| spijnde |
voorraadkast voor etenswaren |
| spiker |
korenschuur |
| spikermate |
ge gebruikte maat voor de tiende in een gebied van de “spiker” (korenschuur) |
| spil |
hijswerktuig om zware lasten te tillen (aan boord of op de kade) |
| spillemaech |
verwant aan de zijde van de vrouw, de vrouwelijke linie |
| spilleside |
zie spillemaech |
| spilside |
de vrouwszijde; van moederszijde |
| spindelmagen |
bloedverwante uit de vrouwelijke lijn |
| spinhuus |
huis ingericht om te spinnen, ook gekkenhuis |
| spint |
inhoudsmaat bij graan,
1 spint = 1/2 schepel = ca 7,2-8,5 ltr
ook ca 5,4ltr.en 36,5 ltr.
ook oppervlakte maat,
1 spint = 1,7 are |
| spintich |
planken met spinthout |
| spirituel |
geestelijk |
| spiritum Deo reddidit |
gaf zijn geest aan God terug |
| spiritum exhalavit |
blies de laatste adem uit |
| spiritus domini replevit |
Pinksteren |
| spissemaecker |
ambachtsman die spiesen maakt voor de voetknechten |
| spitter |
platte schop om roggebrooddeeg los te steken |
| splenderen |
glinsteren |
| splendeur |
klaarheid, glans |
| splete |
deel van een leen d.i. uit een leen gespleten |
| splettstößer |
dakplanken handelaar |
| spoelpypen |
op de spoelpijpen werden de inslaggarens gedraaid |
| spoliatie |
beroving, plundering uitplundering, het ter kwader trouw onttrekken van goederen |
| spoliationes |
vernielingen, brandstichtingen, plundering |
| spolie |
storing ?, roof |
| spoliëren |
beroven, plunderen, storinge doen (verwarring)? ontroven |
| spon |
moedermelk,
ook tap, stop |
| spondboor |
gatenboor |
| sponde |
bed, bedstedeplank |
| spongat |
gat in vat voor de spon (stop) |
| spons |
afk. sponsus, sponsalia, aanstaande bruid, verloofde |
| sponsa |
bruid,
ook verloofde |
| sponsa clandastina |
heimelijke huwelijks belofte |
| sponsa publica |
publieke verloving |
| sponsalia |
huwelijk, trouwbeloften, ondertrouw bruidsschat, huwelijksgift |
| sponsalitium |
verloving, ook huwelijk |
| sponsari |
huwen, trouwen |
| sponser |
doopgetuige, borg |
| sponser fidei |
peetoom. peet, peter |
| sponsi |
de bruid en bruidegom, het bruidspaar |
| sponsus |
bruidegom), ook verloofde |
| sponton |
zie bartizaan |
| sporkel |
februari |
| sportularius |
korven-, mandenmaker |
| spoubecskijn |
spuwbakje |
| spoye |
sluis, schutkolk |
| spoyen |
spuien van water in de sluis |
| spraecstede |
raadhuis, plaats waar werd vergaderd en beraadslagingen werden gehouden |
| sprecterende |
behorende |
| sprenkvlees |
pekelvlees, gezouten vlees |
| sprokille |
zie sporkel |
| spuria |
onwettige dochter, onecht kind |
| spurius |
onwettig (kind), bastaard, onwettige zoon, onecht kind |
| spurkel |
zie sporkel
ook februari |
| sputo sanguinis |
door een bloedspuwing |
| sr |
afk. Sieur, (de) heer |
| sraatdochter |
hofdame |
| ss |
afk. subscripsit, hij heeft dit ondertekend, was getekend |
| ss.s |
afk. susceptores, de doopgetuigen, de doopheffers |
| sst |
afk. subscripsit, heeft hieronder getekend |
| st. |
afk, sunt, heilig |
| St. Jan mitsomer |
feestdag van St. Jan, 24 juni |
| StA |
afk.Staatsarchiv, rijksarchief in Duitsland |
| StaA |
afk. Stadtarchiv, stadsarchief |
| staak |
stam van een familie stamboom,
de gezamenlijke afstammelingen van een gemeenschappelijk voorouder,.
boom, als onderdeel in een erfafscheiding |
| staand horologie |
staande klok |
| staatboek |
legger waarin opgetekend alle bezittingen van een kerk |
| Staatsarchiv |
rijksarchief in Duitsland |
| stabularis |
stalknecht |
| staciedach |
dag van de kerkelijke omgang |
| stadhouder |
plaatsvervanger van de vorst in het bestuur van het land, een provincie of een streek |
| stadsrechten |
het recht van een stad om zijn eigen rechtspraak, rechters en (jaar)markten te hebben |
| Stadtarchiv |
stadsarchief |
| stadthelder |
zie stadhouder |
| stadtsmeijster |
stadsgeneesheer |
| staelmeesters |
keurmeesters |
| staen tot slitinge van enen |
tot het gebied van een rechter behoren |
| staet van goed |
ambtelijke boedelbeschrijving |
| staetcamere |
pronkkamer |
| staffirmaler |
stukadoor |
| stafswert |
in een stok of staf verborgen zwaard |
| stagnifusor |
tinnegieter |
| staket |
paal, staak |
| stambeer |
stamhouder |
| stammbuch |
oorspronkelijk geslachtsregister.
Later een boek waarin familieleden en (later) ook vrienden van de eigenaar iets schreven als aandenken |
| stancke |
stank |
| stand |
burgerlijke stand, bevolkingsregister, beroep |
| standkandeler |
grote kandelaar die niet verplaatst werd |
| staniol |
bladtin |
| stannarius |
kannen -, tinnegieter |
| stante pede |
zie pedestantelijk |
| stare ad iura patrie et vicinorum |
vallend onder het land- en buurrecht |
| starrekyckers |
sterrenwichelaars, waarzeggers |
stat kiste
|
kast met laden, die tevens als tafel diende; men bewaarde daarin behalve verschillende charters en boeken ook het stadszegel en de standaard van maat en gewicht, in de raadsvergaderingen zaten de kameraars en de stadsklerk daar omheen |
| statbede |
een door een stad opgebrachte belasting of “bede” |
| statbrief |
akte, opgemaakt van een voor het gerecht verrichte handeling en ten bewijze daarvan voorzien van het grote stadszegel |
| statebode |
bode bij de staten |
| statemeier |
pachter van state (adellijk huis) |
| staterarius |
wagenmaker |
| stateren |
laten staan, in staat stellen |
| statieren |
vaststellen, verordonneren |
| statim |
terstond, op staan |
| statmeester |
burgemeester |
| statt |
stad |
| statue |
beeld, stokbeeld |
| statuëren |
instellen, vastzetten |
| stature |
lijfsgroot, lijfstal? |
| status |
staat, hoofdzaak |
| status animarum |
staat van de zielen (lijst van parochianen) |
| statuyten |
instellingen, landrechten, stadswetten, keuren |
| statvidimus |
een “vidimus” (verklaring van echtheid / gezien te hebben ) afgegeven door een gerecht onder het grootte stadszegel |
| statvriheit |
een bij de stad behorend gebied |
| stave |
knots, het wapen van de strijders te voet, goedendag |
| stede |
stad, plaats |
| stedekint |
een onder curatele gestelde |
| stedelant |
het aan de stad toebehorend land |
| stedeplaetse |
stadsplein |
| stedige woen |
iemands hoofdverblijf |
| steekan |
inhoudsmaat, bij natte waren. 1 steekan = 1/8 aam =16 mengel =ca 18,75 ltr |
| steelboerskijn |
beurs waarin het gestolen geld opgeborgen werd |
| steelsgewise |
in het geniep |
| steen |
gewicht, 1steen = 8 pond,
maar ook 6 pond gezien |
| steen om den hals |
een zware steen aan een ketting om de hals gehangen als straf o.a. voor laster |
| steen-kuylen |
steengroeve |
| steenbickelaar, |
metselaar, steenbikker |
| steenbickelere |
zie steenbickelaar, |
| steenboete |
de levering van een zeker aantal stenen voor den stadsmuur, later vervangen door betaling van de waarde daarvan
ook een zware steen, door vrouwen, die een of ander misdrijf gepleegd hadden, volgens rechterlijk vonnis om de stad gedragen |
| steengelt |
zie: sluutgelt |
| steengraver |
steenhouwer in de groeve |
| steenkloppen |
stenen vergruizen en verkleinen in de groeve |
| steenkosten |
gevangeniskosten |
| steenmetseren |
metselaar |
| steenpoel |
steengroeve |
| steenpoorte |
stenen stadspoort, hierin was vaak de gevangenis voor landlopers en vagebonden |
| steenput |
waterput |
| steenstuk |
oorlogswerktuig, katapult voor grote stenen |
| steentjesbakkery |
tegelbakkerij |
| steenvluchtich |
uit de gevangenis ontsnapt |
| steenwaerder |
gevangenisbewaarder in de steenpoort |
| steenwech |
steenweg |
| steewyf |
stadsvrouw |
| stekaed stock |
steekwapen , b.v sabel, degen ? |
| stelboom |
wagendissel |
| stellmacher |
wagenmaker |
| stemma |
stamboom, |
| sterbefälle |
sterfgeval, overledenen |
| sterculium |
mestvaalt, beerput |
| stere |
inhoudsmaat,
1 stere = 1 m3 los opgestapeld brandhout, double stere = 2 m3 |
| sterfcoop |
overgangsrecht bij overlijden |
| sterffhuijsen |
zie sterfhuis |
| sterfhand |
geestelijke liefdadige instelling |
| sterfhuis |
nalatenschap |
| sterfput |
beerput, zinkput voor de privaat |
| steriliteit |
onvruchtbaarheid |
| sterquilinum |
beerput, zinkput voor de privaat |
| sterre |
zie stere |
| sterzer |
landloper |
| steynmetzer |
metselaar |
| stiefsnaar |
vrouw van de stiefzoon |
| stieg |
hoeveelheid, 1 stieg eieren = 20 st eieren |
| stierman |
stuurman |
| stift |
klooster, abdij |
| stijffmoeder |
stiefmoeder |
| stijg |
zie stieg |
| stille wacht |
personen die de beerputten leegmaakten |
| stille woche |
week voor Pasen |
| stillegang |
pantoffel, muiltje, sloffen |
| stiller freitag |
goede vrijdag |
| stilletje |
kastje met po achter een deurtje op schap |
| stillevanger |
personen die de beerputten leegmaakten |
| stilleveeger |
secreeetruimer |
| stilo novolabl. |
aanduiding voor de nieuwe kalenderstijl van 1582 |
| stimulatie |
aansporing |
| stimuleren |
voortdrijven, aanporren |
| stinkroer |
geweer |
| stipael |
tot de familie behorend |
| stipulatie |
afspraak, overeenkomst, toezegging |
| stipuleren |
toezeggen, bedingen |
| stipus |
bedelaar |
| stirpis |
van de afstammeling, van de familie |
| stirps |
het geslacht, de familie, erfgenamen |
| stiven (enen |
bijstaan, handhaven |
| stockenaer |
drukker |
| stockhouder |
ambtenaar belast met de wettelijke verkoping van goederen |
| stockleggensbrief |
akte van overdracht van een goed met stoklegging |
| stocksgewijs |
volgens de graad van verwantschap |
| stoelstooyen |
met biezen stoelzittingen maken |
| stoep |
ratelwacht, nachtwacht, drinkbeker |
| stoepjes |
soldaten (eigenlijk stads soldaten) |
| stoepschijter |
huursoldaat, huurling |
| stoet |
zie: stoot |
| stoetselaer |
steekwapen |
| stofvarken |
handveger, stoffer |
| stok leggen |
in rechte afstand doen van (onroerend) goed en in eigendom overdragen door het neerleggen van een stok als eigendomssymbool |
| stokbewaarder |
cipier |
| stokkeknecht |
beulsknecht die de straf van stokslagen uitvoert |
| stokmeester |
ambtenaar die gevangen verhoord en ook bij het pijnigen op de pijnbank aanwezig is |
| stokwaarder |
gevangenisbewaarder |
| stoolgelden |
onzekere inkomsten van een priester bij het verrichten van bepaalde handelingen (dopen, trouwen, begraven) |
| stoop |
inhoudsmaat, bij natte waren.
1 stoop = 2 mengel =ca 2,4 ltr,
bij melk =ca 0,75ltr |
| stoopghieter |
tinnen kannengieter |
| stoot |
geschil, twist, oploop |
| storger |
marktschreeuwer, ook zwerver |
| storting |
miskraam |
| stoter |
munt 17e-18e eeuw,
gelijk aan 40 penningen |
| stoven |
voetstoof |
| straetbespieder |
rover in het struikgewas of hinderlaag |
| straetemaker |
stratenmaker |
| straetmare |
overal bekend gerucht |
| straetmodder |
vuil op straat, ook vaak van de beerput |
| straetroover |
overvaller |
| straetwagen |
kruiwagen |
| stratagema |
arglistigheid, loze trek, loosheid (slimheid) |
| stratarius |
zadelmaker |
| stricbrief |
een brief met dun koord omsloten en gezegeld |
| strijckghelt |
betaling voor het strijken |
| strijckvat |
maatvat voor het afmeten van droge waren |
| strijcrepe |
koord om het laken mee te meten |
| strikery |
strijkerij |
| strikte gijzeling (in) |
onder streng arrest |
| striykyzer |
strijkijzer |
| stro |
hoeveelheid speciaal voor vis, bekend is
1 stro haring = 500 st., 20 stro = 1 last |
| stroe dack |
Zie week dack |
| stroedecker |
strodakdekker |
| stroncken |
staken, afgezaagde boom, van een geslacht |
| stronckgoed |
familiebezit |
| strooper |
vilder, beul |
| stroppen |
een strop om de hals doen, ophangen aan de galg |
| stroyen hoed |
zonnehoed van stro |
| structure |
timmerwerk, gebouw |
| strykstok |
strijkstok voor snaarinstrumenten |
| student |
leerling, boekoefenaar, schoolgast, studerend persoon |
| studeren |
vlijtig, oefenen, benaarstigen ? |
| studie |
leeroefening, vlijt |
| studieus |
naarstig, vlijtig, leerzuchtig |
| studiosus |
student |
| studoor |
oefenkamer |
| stuerman |
stuurman |
| stuferos |
zie stuferus |
| stuferus |
stuiver, stuivers |
| stuiver |
muntsoort, waarde 1/20 gulden |
| stuksgewijze (iets) |
en detail verkopen |
| stulta |
zie stultus |
| stultus |
beroofd van zijn/haar zinnen, gek, zot |
| stupen |
geselen |
| stupenator |
badkuipbezitter |
| stupiditeit |
stompheid, domheid, botheid, domme streek |
| stuprata |
ongehuwde zwangere vrouw |
| stuprum |
echtbreuk, overspel, verkrachting |
| stuprun violentium |
verkracht, schofferen |
| sturte |
dun plaatijzer voor harnassen |
| styfzel |
stijfsel |
| stylo novo |
volgens de nieuwe stijl (kalender na 1582) |
| stylo veteri |
volgens de oude stijl (kalender voor 1582) |
| suade(e)ren |
raden, oefenen, |
| suae coniugis |
van zijn (wettige) echtgenote |
| suasie |
aanrader, overreding |
| suasor |
overreder |
| suatie |
afvoer, lozing van (overtollig) water |
| sub |
onder |
| sub conditione |
onder voorwaarde |
| sub dimissorialibus |
met de verlofbrieven van |
| sub dimissorialibus Reveren- dus Dominus pastoris sponsi |
met de verlofbrieven van eerwaarde heer pastoor van de bruidegom |
| sub hac condicione |
onder deze voorwaarde |
| sub hac parochia |
onder deze parochie |
| sub juramento |
onder eed |
| sub matricularius |
onder koster |
| sub mediam noctem |
omstreeks middernacht |
| sub meridiem |
tegen de middag |
| sub urbe |
buiten de stad |
| sub vesperam |
tegen de avond |
| subalternatie |
onderbeurtigheid, (ondergeschikheid?) |
| subalterne |
onderhorig |
| subalterne regters |
die onder een andere hogere rechter staan |
| subdiveren |
onderscheiden |
| subicieeren |
onderwerpen |
| subijt |
zie subyt |
| subitanea morte |
door een plotselinge dood |
| subitanee |
plots, plotseling |
| subito |
plotseling |
| subito defuncta |
plotseling overleden |
| subject |
onderwerp, onderworpen, grondzaak, grond |
| subjectie |
onderwerping, onderworpenheid |
| subjiciëren |
onderwerpen |
| subjungeren |
onderwerpen |
| sublev(e)eren |
opheffen, opbeuren, optillen |
| submersus |
verdronken |
| submersus in ….(mosa) |
verdronken in de ….(Maas ) |
| submissie |
onderworpen, mee akkoord gaan |
| submißie |
onderstelling, verblijf |
| submitteren |
onderstellen, verblijven |
| suboles |
nakomeling |
| suborn(e)eren |
heimelijk opzeggen, uitmaken |
| suborneren |
heimelijk besteken, uitmaken |
| subrept |
steelswijs, ter sluip, in het geheim |
| subreptie |
heimelijke onttrekking |
| subreptijf |
onderkropen |
| subrideren |
meesmuilen, kokermuilen? |
| subrogeren |
in de plaats van een ander stellen, plaats vullen |
| subscribtie |
ondertekening |
| subscripsi |
ik heb ondertekend |
| subscripsit |
heeft ondertekend |
| subscriptie |
ondertekening |
| subscriven |
ondertekenen |
| subsecutum matrimonium |
is gewettigd door het daarop gevolgd huwelijk |
| subsequens |
(hieronder) volgend |
| subsidie |
onderstand |
| subsignerant |
hebben ondertekend |
| subsigneren |
ondertekenen |
| subsistentie |
onderstandigheid, bestaanlijkheid, het op zich zelf bestaan, levensonderhoud |
| subsisteren |
bijstaan, onderstand doen, helpen |
| substantie |
wezenlijkheid, zelfstandigheid, werkelijkheid,
ook essentie, samenvatting |
| substantieus |
bondig, zelfstandig, op eigen kracht |
| substituëren |
in de plaats stellen, onderstellen, erfstellen (aanwijzing van erfgenamen) |
| substitutie |
in de plaats stelling, onderstelling, erfmaking (erfstelling over de hand, aanstelling tot erfgenaam na de dood van een erfgenaam of vruchtgebruiker) |
| substituyt |
in de plaats gesteld, ondergestelde, plaatsvervanger |
| substractie |
aftrekking |
| substraheren |
aftrekken |
| subtijl |
spitsvinding, scherpzinnig, fijn, snedig |
| subtiliseren |
haarkloven, al te fijn uit pluizen |
| subtiliteit |
subtiliteit, spitsvondigheid, scherpzinnigheid |
| subulcus |
varkenshoeder, varkensdrijver |
| subveniëren |
voorkomen, te hulp komen, onderstand doen |
| subventie |
onderstand |
| subventio |
heffing |
| subversie |
omkering |
| subvirguleren |
onderstrepen |
| subyt |
snel, terstond, gezwind |
| succedeerde |
volgde op |
| succederen |
involgen, navolgen, gelukken, in het erfrecht opvolgen, erven |
| successeur |
erfgenaam, nakomeling |
| succeßie |
versterfenis (bij sterven overgaan), navolging, involging (zijn wensen vervullen) |
| succincte |
beknopt |
| succomberen |
verliezen van het proces, veroordeeld worden |
| succours |
hulp |
| succumbant |
verliezende partij |
| succumberen |
onderliggen |
| succursalis |
hulpkerk |
| sud |
zuid |
| suerde |
zwaard |
| sufferator |
hoefsmid |
| sufficientiem facere |
deugdelijk houden |
| suffisant |
genoegzaam |
| suffisante |
voldoende |
| suffisante cautie jurisdictie |
onder deze een voldoende borg binnen deze jurisdictie |
| suffocatus |
gestikt, gewurgd |
| sui juris |
onafhankelijk, mag zonder toestemming ouders trouwen |
| suis dat |
aan zijn |
| suite |
stoet |
| sulcke effecte (ten) |
met zodanige uitwerking |
| sulfferpriem |
zwavelstok, voorloper van de lucifer |
| sumittieren |
onderwerpen |
| summa |
som, totaal, bedrag |
| summa gradis |
met, in de hoogste graad |
| summa lateris |
bedrag van deze bladzijde |
| summa summaris |
totaal van alle (blad) totalen |
| summa totalis |
totaal bedrag, eindbedrag |
| summer |
zie somer |
| sumptueus |
kostelijk |
| sunlichten |
zonnewende, 24 juni |
| sunt |
zij zijn |
| sunte (Nicolaes) |
sint (Nicolaas) |
| suo |
haar, in bv aan haar filio (zoon) |
| superabondant |
overvloedig |
| superabondantie |
overvloed |
| superbe |
hoogmoedig, trots, hovaardig |
| superbiteit |
hoogmoedigheid, trotsheid |
| superficie |
oppervlak, vlak, vlakte |
| superflu |
overvloedig, overtollig |
| superintendent |
superintendent, oppervoogd |
| superioriteit |
superioriteit, overheid |
| superius |
hierboven |
| superscriptie |
opschrift |
| supersede(e)ren |
aflaten, nalaten |
| supersolutien |
schriftuur waarbij iemand bewijst, dat zijn partij het bewijs niet voldaan heeft dat hem bij de rechter was opgelegd |
| superstitie |
overtolligheid, bijgeloof, afgeloof, wangeloof, waangeloving |
| superstitieus |
overstallig?, bijgelovig |
| suppediteren |
toereiken |
| suppi evil |
trad op in plaats van |
| supplement |
suppletie, vulling |
| suppleren |
vullen, vervullen |
| suppleverunt |
die bij hun afwezigheid vervangen werden door |
| suppliant |
indiener van een verzoek of request (rekest) |
| supplianten |
indieners van een verzoek of request (rekest), smekelingen, verzoekers |
| supplicatie |
smeking, smeekschrift, ootmoedig verzoek, verzoekschrift, smeekschrift |
| suppliceren |
smeken, te voet vallen (neer knielen ?) |
| supplicie |
straf, lijfstraf |
| supponeren |
veronderstellen |
| suppoost |
Ondergestelde ?, onderhorig, bediende van een magistraat |
| support |
steun, stut |
| supportare |
overdragen |
| supporteren |
verdragen, onderstutten, onderschragen |
| supposeren |
ondersteken, onderstellen, uitmaken, toestellen, versieren |
| suppositie |
uitmaken, onderstelling |
| suppreßie |
verdrukking, onderdrukking |
| supprimeren |
verdrukken, onderdrukken, onderhouden, dempen |
| supra octavas |
na afloop van de 8 dagen |
| supradictus |
bovengenoemd |
| surceance |
schorsing, opschorting |
| surceren (iet) |
opschorten, uitstellen. |
| surcheren |
schorten, opschorten |
| surcket |
overkleed |
| surdaster |
hard horend |
| surdus |
doof |
| surdus et mutus |
doofstom |
| surplus |
overschot |
| surreptie |
aftroning (door mooi praten verkrijgen), ontfutseling |
| surrogatie |
in de plaats stelling |
| surrogeren |
in de plaats stellen |
| survivantie |
overleving, toezegging om naar iemands dood in zijn ambt, of officie te komen, of te blijven |
| sus |
afk. suceptor, suceptrix, doopheffer, peter en meter |
| susc |
afk. susceperunt, zij namen de zorg op zich, wij hebben ten doop gehouden,
hij, zij verhief ten doop |
| susceperunt |
zij namen de zorg op zich, wij hebben ten doop gehouden, hebben ten doop gehouden |
| suscepit |
beschermer, Peter of Meter bij doop |
suscepto prius baptismate ab
obstetrice |
na eerst het doopsel ontvangen te hebben van de vroedvrouw |
| susceptor |
doopheffer, peter |
| susceptores erant |
de doopgetuigen waren |
| susceptores fuerunt |
de doopgetuigen waren |
| susceptorum |
van de doopgetuigen |
| susceptrix |
doopheffer, meter |
| suscipi |
gedoopt worden |
| suscipientes |
doopgetuigen |
| suscipientibus |
met als doopgetuigen |
| suscipientibus eum de sacro funte |
die zij opnamen van de H. Doopvont |
| suscipio |
ik ben doopgetuige |
| susciteren |
opwekken |
| susdit |
bovengenoemd, voornoemd, |
| suspect |
verdacht |
| suspect allegeert |
als verdachte aangemerkt |
| suspect de fuga |
van voorvluchtige verdacht |
| suspecteren |
verdenken, nadenken, achterdenken |
| suspenderen |
opschorten, afstellen |
| suspensie |
opschorting, tijdelijke ontzegging, schorsing |
| suspicie |
achterdocht, argwaan, nadenken, achterdenken, vermoeden, verdenking |
| sustentatie |
onderhoud |
| sustineeren |
beweren, staande houden |
| sustineren |
staande houden, drijven |
| sustinue |
staande houding, drijving, gevoelen, bewering |
| sutor |
schoenmaker |
| suum |
zijn, haar, hun |
| suus |
zijn, haar, hun |
| suwe |
sloot, gracht, afwatering |
| suyckerdose |
suikerdoos |
| suyker stroyers |
suiker strooipotjes |
| svridaghs |
vrijdags |
| swaartvager |
wapensmid, die steek en slagwapens smeed |
| swaelyck |
zeer zwaar |
| swaertveger |
zie swaartvager |
| swager |
ieder door een huwelijk vermaagschapt manspersoon |
| swagerse |
ieder door een huwelijk vermaagschapt vrouwspersoon |
| swanger |
zwanger |
| swaricheyt |
probleem, last |
| swart |
zwart |
| swart van swaerde |
onbegroeid, maar weinig begroeid, (letterlijk met zwarte aardkleur) |
| swartcollede |
zwarte koe met witte bles |
| sweer |
schoonvader |
| sweeren |
zweren, bij de rechtbank |
| swegerhere |
scoonvader |
| swegersse |
schoonzuster |
| swegervader |
schoonvader |
| swegervrouwe |
zie swegher |
| swegher |
schoonmoeder |
| swehir |
zwager |
| swelen |
omkeren van gemaaid gras |
| swere |
zie sweer |
| sweren |
een eed afleggen |
| swerre |
zie sweeren |
| swertside. |
de mannelijke zijde. |
| sweserik |
zwezerik |
| swetland |
grensland |
| swetnoot |
buren met de zelfde erfafscheiding |
| swetsloot |
grenssloot |
| swette |
aangrenzend landeigenaar |
| swevel-prickers |
zwavelstokjes verkopers, meestal bedelaars |
| swieher |
schoonvader |
| swinre |
varkenshoeder |
| Swoll |
Zwolle |
| sworen |
zweren, eed afleggen |
| sx |
afk. sexe, geslacht |
| sychte |
zeis |
| sydehaudentheyd |
bepaling in een huwelijkscontract waarbij de in het huwelijk ingebrachte goederen na de dood teruggaan naar de familie waarvan ze afkomstig waren |
| sylveren |
zilveren |
| synagoge |
school, vergaarplaats |
| syndaelsnyders |
nachtwerker, secreetruimers |
| synode |
kerken landraad, kerkelijke vergadering |